Nº 11

fenómenos que obvio por non alongarme,
coido axudarán a comprender a situación educativa
mugardesa e as súas semellanzas e diferenzas
con outras áreas.
Primeiro.- Mugardos ten na ría de Ferrol unha
situación que, existindo daquela unha fluída
rede de comunicacións marítimas de pasaxe
entre as ramplas de Mugardos e O Seixo coas
de Ferrol e Coruña, poñía a vila na ruta de Ares
e O Seixo na de Pontedeume. No 1913 quedou
inaugurada a liña ferroviaria Ferrol-Betanzos,
cunha estación dentro do termo municipal,
aínda que certamente excéntrica. Dende
1912 existía liña telegráfica e dende 1924 telefónica.
Segundo.- Mugardos tiña unha elevada densidade
de poboación, pois en só doce quilómetros
cadrados había 6.739 habitantes "de dereito"
no ano 1900, que eran 7.401 no ano 1910,
7.514 no ano 1920, 7.487 no ano 1925, 8.147 no
ano 1930, 8.396 no ano 1935...; alta presión
demográfica que xeraba unha importante
emigración, especialmente a Cuba.
Terceiro.- A economía mugardesa baseábase
no tempo que analizamos no traballo agrícola
e mariñeiro, nas remesas dos emigrantes, pero
tamén nunha forte vocación laboral cara aos
Arsenais, estaleiros e á Armada, uns organismos
por certo con escolas propias, ás que sumar o
activísimo "Centro Obrero de Cultura", que
dende o ano 1911 existía en Ferrol, e a creación
no curso escolar 1927-1928 dun Instituto de
Ensino Medio nesa cidade.
Cuarto.- Xa temos anotado noutros lugares que
en Mugardos, O Seixo, Franza, San Xoán...,
houbo un temperán e potente asociacionismo
agrario, sindical, educativo e recreativo, fortificado
humana e ideoloxicamente polas idas e
vindas de emigrantes e mariñeiros e por aqueles
veciños que eran traballadores dos estaleiros
ferroláns. Asemade, ás estructuras partidarias
caciquís do turnismo da Restauración que
inmobilizou a vida política dende 1885 a 1923,
opúñanse circiamente -e cun certo éxito electoral
na década 1910-1920- agrupacións nos
seus comezos solidarias, a pouco republicanas
e da esquerda proletaria.
2.- O eido educativo en Mugardos
Debemos dividir esta aproximación en varias etapas,
por razóns que irán destacando nos seus
lugares.
140
A primeira xeira que podemos documentar
comeza no ano 1848, cando, seguindo a normativa
gobernamental, a corporación mugardesa
reactivou a entón denominada "Comisión
de Instrucción Primaria" competente só no ensino
público e preocupada fundamentalmente
polas cuestións económicas, pois aos concellos
correspondía abonar os salarios ao profesorado
e o mantemento, propiedade ou aluguer dos
locais escolares, daquela só unha escola de
nenos e outra de nenas no distrito escolar formado
pola capital municipal e a parroquia de
Meá, e outras dúas semellantes para un segundo
distrito que abranguía as parroquias de San
Xoán de Piñeiro e Santiago de Franza. Desta primeira
xeira coñecemos pola documentación
que na escola da capital municipal no 1849
estaba de mestre Andrés López con 66 nenos e
11 nenas, mentres que a escola de Franza, con
56 nenos e 13 nenas, estaba rexida por José
Carlos Díaz, de quen, curiosamente, sendo o
local escolar de propiedade parroquial católica,
anotan era "evangelista", supomos que de
relixión e non de profesión ...
Dende a promulgación no ano 1857 da coñecida
como Lei Moyano, aquel organismo pasou
denominarse "Junta Local de Primera
Enseñanza" cunha divagante, escasa e desigual
actividade, que a pouca documentación recolle
como unha case exclusiva preocupación
pola dotación orzamentaria das escolas, e
dende 1874, asemade, e sen que saibamos os
motivos aínda supondo eran froito da
Restauración monárquica e do centralismo,
pola defensa dunha rigurosísima ortodoxia católica
e da unidade da patria española, destacando
nese senso, sendo alcalde Pablo Gómez
no 1880, a promulgación dunha normativa
escolar que, entre cuestións prácticas como os
horarios, os exames e a limpeza, sinalaba taxativamente
no seu art. 7 "Que se prohiba a los
niños hablar el dialecto gallego en la escuela,
debiendo hacerlo en lengua castellana, que es
la española", nada menos..., aínda que o ensino
desgaleguizara ben poucos rapaces, xa que no
ano 1898, dos case oitocentos mugardeses en
idade escolar, só asistían á escola pública 98
nenos e 84 nenas en Mugardos-Meá, debendo
concorrer 48 nenos e 40 nenas de Franza-San
Xoán á escola situada na casoupa inmediata á
igrexa parroquial de Santiago de Franza e que
rexía o mestre Francisco Pita Pena dende había
dezaoito anos e canto menos até o ano 1914.
A segunda xeira, ben interesante, comeza no
1900, ano da creación gobernamental do
Ministerio de Instrucción Pública. Procedía en
IDEA 2005