Nº 11

escuela", na redacción verdadeiramente admirable
dun informe elevado pola xunta escolar
mugardesa á Inspección Provincial de
Enseñanza e que, debidamente tramitado, permitiu
sancionar con suspensión de emprego e
medio salario ao Eduardo G.P.G. en Abril do ano
1905 e trasladalo no 1906 ben lonxe de Galicia,
chegando a pouco no seu lugar como mestre a
Mugardos Álvaro Agote, de longa memoria
como mestre e publicista.
A terceira xeira vai do ano 1911 ao 1923, caracterizada
pola atonía pedagóxica dunha xunta
escolar á que a substitución do mencionado
secretario Gregorio Guerrero Fernández en Xullo
do 1911 por Francisco Galán, devolveu ás preocupacións
case que exclusivas pola dotación
económica (constantemente reclamada polo
profesorado), polas reparacións (mínimas) dos
locais escolares, polo pago de alugueres dos
locais escolares (no ano 1913 setecentas cincuenta
pesetas en Mugardos a Teresa Fernández
e duascentas pesetas no Seixo a José María
Cartelle Braxe), polos pomposos exames anuais
(materias: xeografía, historia de España, escritura,
lectura, gramática, aritmética, xeometría, historia
sagrada, doctrina cristiana; paga a pena comparar
coas da "Unión Mugardesa" que recollemos
dous parágrafos máis abaixo)... , e pouco
máis que deixaran anotado. Asemade, se podemos
reconstruír este tempo educativo non é pola
documentación propia dunha xunta escolar da
que non hai actas do período que vai de Xullo do
1911 a Marzo do 1922, senón recorrendo a dados
extraídos doutra municipal e da memoria veciñal,
aínda que lamentablemente tampouco non
hai no arquivo mugardés moitas actas dos plenos
da corporación do tempo que vai dende Xuño
do ano 1917 a Outubro do 1923, desaparicións
documentais que xunto a fallas económicas,
motivaron grandes movementos administrativos,
políticos e xudiciais posteriores, cuestións á marxe
do obxecto deste traballo.
144
Ende ben o dito, destacan as Festas da Árbore
nos anos 1913, 1914 e 1915, celebradas conxuntamente
polos escolares de Ares e
Mugardos con concentracións, discursos e
plantacións na Seaña e O Seixo, e nese último
ano a creación dunha escola de nenas no
Seixo, convertendo a que era mixta en só de
nenos. E ben pouco máis que saibamos tería
sucedido no eido educativo mugardés nesta
xeira senón fora un fenómeno novidoso e que
nesta altura moitos temos estudiado: a irrupción
da denominada escola "laica", ou escolas
creadas pola acción colectiva das sociedades
dos "americanos", "cubiches", "cubanos","
habaneros", que foron xermolando no ronsel
da "Alianza Aresana de Instrucción" constituída
en Cuba no ano 1904 como a primeira desas
entidades, seguida nesta área pola "Unión
Mugardesa" no 1909, e polas moitas asociacións
desta bisbarra que inzaron a Galiza de
alén mar coa angueira de superar as carencias
que presentaba o sistema educativo en Galiza.
Seguida a Unión Mugardesa da "Institución
escolar Franza-El Seijo" no 1921, con elas
actuou tamén a iniciativa individual, como
máis abaixo veremos sucedeu en Franza.
Instrucción Escolar Franza-O Seixo. Mestre Antonio Martínez
Zárate. Entre 1928 e 1932.
A primeira escola da "Unión Mugardesa" foi inaugurada
no 1910 nun local alugado; tiña aproximadamente
trescentos alumnos no ano 1913,
unha biblioteca "popular" no ano 1915 "... a disposición
de todos los vecinos de este pueblo", e
certos problemas dende os seus comezos, tanto
pola súa independencia orgánica duns poderes
locais caciquís, aos que moitos dos seus socios
combatían electoralmente dende unha órbita
política, que podemos denominar xenericamente
de esquerda, xerada polo asociacionismo
labrego, mariñeiro e proletario, como a conta
de aplicar un ensino laico e neutro no seu centro
escolar (materias: lectura, escritura, gramática,
xeografía, historia, aritmética, contabilidade,
IDEA 2005