Hakikat Komisyonları

23 yıllık Endonezya işgali sırasında gerçekleştiği
tahmin edilen 100.000 ölümden ancak 1.400
kadarı incelenmiş oldu. Komisyon’a verilen
yetkiler arasında faillerin isimlerini kamuoyuna
açıklamak yoktu. Komisyon üyeleri, üst düzey
faillere kendilerini toplum önünde savunma hakkı
sağladı. Ancak zanlılar bu savunma sırasında hiç
bir sorgulamadan geçmedi. Komisyon üyeleri
bu savunmalarda bulunmadı. Komisyon failleri
affetme eğilimindeyken BM protestosu nedeniyle
af uygulanmadı. 128
c. Komisyon’un Yapısı, İşleyişi ve Faaliyetleri
Komisyon ikisi kadın beşi erkek toplamda
yedi üyeden oluşmaktaydı. Buna ek olarak, 29
Bölgesel Komisyon yetkilisi bulunmaktaydı.
CAVR olarak bilinen bu komisyonların işleyiş
çerçevesi, Toplum Uzlaştırma Prosedürleri (CRP)
olarak bilinen yöntemler esas alınarak yapıldı
ve bu doğrultuda hafif suçlara karışmakla itham
edilenler adat olarak bilinen yerel hukuk içtihatı
çerçevesinde yargılandılar. Bu CRP duruşmaları
sonrası uzlaşının sağlanması için suçlu
bulunanların Toplum Uzlaştırma Anlaşması’na
(CRA) uygun davranışlar ortaya koyacaklarını
taahhüt etmeleri gerekiyordu. Böylece daha
geniş hukuki soruşturmadan ve cezadan muaf
kalıyorlardı.
Ağır suçlara karışmış olan kişilerin adil bir
şekilde yargılanacaklarına ilişkin genel kanı
sayesinde hafif suçlara karışmış kişiler;
hakikatlerin ortaya çıkarılması ve cezası
daha ağır olabilecek bir yargılama sürecinden
kurtulmak adına CAVR Komisyonu’na katılmaya
karar vermişlerdi. Lakin izleyen süreçte,
ağır suçlar işlemiş bireylerin ve görevlilerin
türlü nedenlerden ötürü adil bir şekilde
yargılanamayacağı ortaya çıktı. Bu nedenle,
yaşanan insanlığa karşı suçlar ve insan hakları
ihlallerinin faillerini yargılamak konusunda
başarılı olamayan Ağır Suçlar Birimi, kapsamlı
bir şekilde adaletin tesis edilmesi görevini yerine
128 Bkz. http://www.trial-ch.org/en/resources/truthcommissions/asia/timor-leste.html
getiremedi. Ağır Suçlar Birimi’nin faaliyetleri
ile kıyaslandığında Kabul, Hakilat ve Uzlaşı
Komisyonu’nun (CAVR) oldukça başarılı olduğu
söylenebilir.
Komisyon’un harcamalarının karşılanması adına
Mart 2005’te ABD Kalkınma Ajansı, Norveç,
Avrupa Komisyonu, İrlanda ve Kanada gibi
ülkeler 1 milyon dolarlık fon sağladı. Ek olarak
Portekiz, Avustralya, Japonya, Finlandiya, Yeni
Zelanda, İsveç, Birleşik Krallık, Almanya ve
Danimarka hükümetlerinin yanı sıra Birleşmiş
Milletler ve bir dizi sivil toplum örgütü de
adaletin tesis edilmesi için finansal destekte
bulundu.
Komisyon 8 ulusal duruşma gerçekleştirdi,
1.048 soruşturma maksatlı görüşme yaptı
ve 7.760 mağdurun ifadesini aldı. Ayrıca,
hafif suçlar işlemiş olan 1.371 kişi Toplum
Uzlaştırma Prosedürleri sürecini tamamladı. 90
şüpheli için yargılama yetkisinin kullanılmasına
karar verildi. Bu 90 kişiden 18’ine suç isnat
edildi.
d. Nihai Raporun Yaptığı Tespitler, Tavsiyeler
ve Siyasi-Hukuki Etkileri
Komisyon’un faaliyetleri bir rapor olarak Ekim
2005’te Cumhurbaşkanı Xanana Gusmao’ya,
Kasım 2005’te de Başbakan’a ve Parlemento’ya
sunuldu. Kamuoyunun bilgisine sunulması için
insan hakları kurumları kapsamlı bir kampanya
başlattı. Komisyon raporu, açlık ve hastalık gibi
nedenler de dahil olmak üzere, yaşanan 102.800
ölümün Endonezya işgali ile alakalı olduğunu
tespit etti. Bununla birlikte, Endonezya Savunma
Bakanı ve aynı zamanda silahlı kuvvetler
komutasının başında olan General Wiranto gibi
yüksek rütbeli askerler BM raporlarında yer
almalarına rağmen, adil bir yargılama sürecine
dahil edilemediler.
2008 yılında, sonuç raporuna (Chega!) 129
dayanarak parlamento bir kararname çıkardı.
Bu kararname ile raporda önerilen reform ve
129 Chega!, Portekizce, Yeter! anlamına geliyor.
104
HAKİKAT KOMİSYONLARI