Hakikat Komisyonları

■ 2004 yılında yasadışı olarak gözaltına alınanlar
için 3 milyon dolar tazminat ödendi. Bu tazminata
hak kazanmak için kurbanların 1976 ve 1979
arasında mahkeme kararı olmaksızın gözaltına
alındıklarını kanıtlamaları gerekiyordu. Ancak
ordu bu konuda da işbirliğine yanaşmadı ve
gözaltı belgelerini mahkemelere vermedi.
■ Askeri darbenin (24 Mart 1976) yıldönümü olan
24 Mart artık Arjantin’de “Gerçek ve Adalet İçin
Anma Günü” olarak kutlanıyor.
■ Arjantin’deki en önemli mücadelelerden biri,
anne-babaları öldürüldükten sonra orduya
yakın kişilere evlatlık verilen çocukların, çoğu
zaman dedeleri ve neneleri tarafından bulunması
oldu. Biyolojik anne-babasını bu yolla öğrenen
çocukların bazıları kendilerini yetiştiren aileleri
dava ederek mahkum ettirdi.
■ Komisyon’un siyasi ve toplumsal etkiler
yaratabilmesinin arkasında uzun erimli bir
mücadele veren toplumsal aktörler vardı.
Arjantin’deki hak savunucuları, hakikatler ortaya
çıktıktan sonra sadece yargılama süreçleri boyunca
etkin bir mücadele vermekle kalmayıp, önemli
hafızalaştırma çalışmalarını da yaptılar. İnsanların
ağır işkencelerden geçirildiği ve uyuşturularak
uçaklardan atılmadan önce tutuldukları gizli
gözaltı merkezlerinden biri olan ESMA (Escuela
de Mecanica de la Armada/Donanma Mekanik
Okulu) bugün, bir anma müzesine, belgeleme
ve arşiv merkezine dönüştürülmüş durumda. 82
Buenos Aires’teki devlet terörü kurbanları için
yapılan Parque de la Memoria y Monumento A La
Victimas del Terrarismo de Estado (Devlet terörü
Mağdurları için Hafıza ve Anıt Parkı) da başarılı
anma mekanlarından biri oldu.
82 1998 yılında Başkan Carlos Menem, Buenos Aires’in merkezi
bir yerinde olan bu askeri alandaki binaların yıkılması ve alanın bir
parka dönüştürülmesi için bir karar çıkardı. Ancak insan hakları
grupları, işgallerle, direnişlerle bunu engelledi. Çünkü onlar için
bu yıkım hatırlama ve hafızaya vurulacak bir darbeydi. Daha sonra
gelen Başkan Nestor Kirschner, bu yaklaşımı destekledi.
II. Şili
Komisyonun Adı: Şili Ulusal Hakikat ve Uzlaşma
Komisyonu (Comisión Nacional de Verdad y
Reconciliación)
Faaliyet Süresi: Mayıs 1990-Şubat 1991 (9 ay)
Kapsamı: 1973 ile 1990 arasında askeri
rejim döneminde ölüm ve zorla kaybetmeleri
araştırmak.
a. Siyasi Arkaplan
1973 yılında seçilmiş Devlet Başkanı Salvador
Allende’ye karşı gerçekleştirilen darbe,
çoğunluğu muhafazakar olan Şili Kongresi ile
sosyalist Başkan Allende arasındaki gerilim
ve ABD Başkanı Richard Nixon’un Allende
hükümetine karşı başlattığı ekonomik savaş
sonucu yapıldı. Şili’de geri döndürülemez bir
Marksist rejimin oluşmasından çekinen ABD,
ekonomik baskıların yanı sıra, diplomatik
baskıda ve örtük olarak darbe yanlısı
girişimlerde bulundu. 83 Sonuçta Şili ordusu ve
emniyet güçleri Allende’ye karşı darbe yaptı.
Şili’de yönetimi Allende’nin Genelkurmay
Başkanı olan Augusto Pinochet ele geçirdi.
Askeri darbeyle kontrolü ele geçiren cunta,
tahakkümünü 17 yıl sürdürerek 1990 yılına
kadar ülkeyi yönetti.
1988 yılında yapılan halk oylaması, Şili’de
askeri rejim için sonun başlangıcı oldu. 1987
yılında Pinochet yönetimi siyasi partilerin
kurulması ve seçimler için yasa çıkardı.
1988 yılında ise Pinochet’nin bir 8 yıl daha
iktidarda kalmasına neden olabilecek bir halk
oylaması yapıldı. Şili halkı ağır baskı altında
yapılan oylamada çoğunlukla Pinochet’ye
karşı “Hayır” oyu vererek Pinochet’nin baskı
rejimine son verdi. Pinochet, diktatörlüğü
terk etmeden önce siyasi baskı sürecinin
failleri için af yasaları çıkararak ve yakın
çevresinde bulunan 9 kişiye senatör ünvanı
83 Gustafson, K. C. “CIA Machinations in Chile in 1970:
Reexamining the Record”. 2007.
84
HAKİKAT KOMİSYONLARI