Hakikat Komisyonları

ve Uzlaşı Komisyonu’nun (CAVR), çok önemli
işlere imza atmış olsa da, hak ettiği toplumsal ve
siyasal karşılığı bulamamasına yol açtı.
■ Doğu Timor’da bu süreç açısından belki de en
iyi işleyen mekanizma Toplumsal Uzlaşı Süreci
(CRP) oldu. Saha çalışması ve birebir ilişki ile
çalışan bu alt komisyonlar hukuki süreçlerin
yavaş işlediği bir yerde bir ölçüde adalet ve uzlaşı
sağladı. Yerel adalet mekanizmalarının devreye
girmesi ve adaletin her zaman ceza adaleti
olmadığı yönünde yapılan çalışmalar başarılı
oldu.
Ancak, insan hakları örgütleri Komisyon
çalışmalarını eleştirdi. Komisyon’un hazırladığı
raporu ‘Gerçeği Biliyoruz, Şimdi Adalet Zamanı!’
adlı kampanya ile karşıladılar.
VIII. Peru
Komisyonun Adı: Hakikat ve Uzlaşma
Komisyonu (Comisión de la Verdad y
Reconciliación - CVR)
Faaliyet Süresi: 13 Temmuz 2001-28 Ağustos
2003 (yaklaşık 2 sene). 25 Haziran 2003’te
Komisyon’un süresi 31 Ağustos 2003’e kadar
uzatıldı.
Kapsamı: Mayıs 1980 ve Kasım 2000 tarihleri
arasında devlet, Aydınlık Yol ve Túpac
Amaru’nun neden olduğu cinayet, işkence, zorla
kaybetmeler, yerinden edilme ve eylemlerde
kullanılan terör yöntemleri ile diğer ihlallere
ilişkin hakikatlere ulaşmak.
a. Siyasi Arkaplan
Zaman zaman reformist demokratik denemelere
sahne olsa da, neredeyse yüzyılı aşkın bir zaman
zarfında istikrarlı bir siyasi rejime kavuşamayan
Peru, 1970’lere kadar otoriter askeri rejimlerle
yönetildi. 1980’de Maoist Aydınlık Yol hareketi
Peru’da süregiden derin sosyal ve ekonomik
eşitsizliklere tepki göstererek askeri diktatörlüğü
ortadan kaldırmayı ve devrim yoluyla iktidarı ele
geçirmeyi amaçlayan bir siyasi hareket başlattı.
Aydınlık Yol kurtarılmış bölgeler yaratarak halk
savaşı stratejisi ile devrimi gerçekleştirme
amacındayken, diğer yandan Túpac Amaru
Devrimci Hareketi, Küba devrimini örnek alarak
doğrudan gerilla savaşı yoluyla 1982 yılında
orduyu hedef alan eylemlerine başladı. Bu iki
örgüt zaman zaman birbirleriyle çatışmış olsalar
da, esasen güvenlik güçlerine yönelik politik
şiddet eylemleri gerçekleştirdiler.
1981 yılında Aydınlık Yol’un en etkin olduğu
Ayacucho bölgesinde sıkıyönetim ilan eden
devlet güçleri, birçok anayasal hakkı askıya
almanın ve hak ihlalleri işlemenin yanı sıra,
devrimcilere karşı silahlanan yerel topluluklara
destek de verdi. 1980’li yılların ortasında
sivillerle devrimcilerin karşı karşıya geldiği
birçok katliam yaşandı. 1990 yılında iktidara
gelen Alberto Fujimori, Aydınlık Yol’un
silahlı gücünü tasfiye etme amacıyla “antiterör”
kampanyası adı altında geniş çaplı bir
kontrgerilla stratejisini yürürlüğe koydu. 130
Fujimori, Nisan 1992’de parlamentoyu feshetti
ve anayasayı yürürlükten kaldırdı. Eylül 1992’de
lideri Abimael Guzmán ve diğer önemli üyelerinin
yakalanmasıyla Aydınlık Yol’un gücü büyük
ölçüde azaldı. 1999 yılında örgütün yeni liderinin
de yakalanması sonrasında örgüt, ayrışmalar
yaşadı ve siyasi etkinliğini büyük ölçüde
yitirmeye başladı.
Savaş, yoğunlukla Ayacucho bölgesinde
olmak üzere, 70.000 kişinin ölümüyle ve
zorla kaybedilmesiyle sonuçlandı. 2000’de
Başkan Alberto Fujimori’nin görevden
alınmasıyla hükümet de süregiden çatışmaları
tırmandırmaktan vazgeçti. Aralık 2000’de
Valentin Paniagua geçici hükümeti, sivil
toplum kuruluşlarının da baskısıyla bir
hakikat komisyonu kurulmasına karar verdi.
Komisyon, Başkan Alejandro Toledo’nun göreve
başlamasından sonra faaliyete geçti.
130 Fujimori, aslında sadece Aydınlık Yol’u değil, bütün siyasi
muhalefeti bastırmak amacıyla ölüm mangaları kurdu. 1992’de
Abimael Guzman yakalandıktan sonra Aydınlık Yol’un pek bir
etkinliği kalmadı, ama buna rağmen Fujimori’nin rejimi daha
baskıcı bir yapıya büründü.
106
HAKİKAT KOMİSYONLARI