Hakikat Komisyonları

(ICCPED) 9 gibi mevzuat da dahil olmak
üzere, belirli olguları bilme hakkına açık
göndermelerde bulunan uluslararası belgeler
bulunmaktadır.
hakikat hakkını, adil yargılanma hakkı, düşünce
ve ifade özgürlüğü ve adli korunma hakkı ile
ilgili maddeler çerçevesinde düzenlediğini
onaylamışlardır.
Bunlar arasında öne çıkan ve önemli bir
gelişme oluşturan, ICCPED’in hakikat hakkının
bağımsız olarak uygulanabilecek bir yasal hak
olduğunu onaylamasıdır. 2010 yılının Aralık
ayında yürürlüğe giren sözleşme, mağdurların
zorla kaybetmelerin koşulları hakkında
hakikati, soruşturmaların süreç ve sonuçlarını
ve kaybedilen kişilerin akıbetini bilme hakkını
güvence altına almıştır. Aynı sözleşme devlet
organlarının, zararı karşılama ve olayın
tekrarlanmasını kesinlikle engelleme dahil olmak
üzere yükümlülüklerini düzenlemektedir.
Birçok BM kararı ve bağımsız uzman raporu
hakikat hakkıyla ilgili son derece açık ifadeler
içeriyor. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, İnsan
Hakları Konseyi’nin kararları ışığında uluslararası
topluluğun, “ağır insan hakları ihlalleri
mağdurlarının, ailelerinin ve toplumun tamamının
uygulanabilir en geniş çerçevede hakikati
bilme haklarını tanımak için çaba göstermesi”
gerektiğini vurgulamıştır. 10
Hakikat hakkı konusuna özgü ayrı bir uluslararası
sözleşme bulunmasa da (ve BM bildirileri bağlayıcı
anlaşmalar olmasa da) belirli bölgesel ve ulusal
mahkemeler kendi yetki alanları içerisinde bu
hakkın uygulanabilirliğini teyit etmiştir.
Amerika Kıtası İnsan Hakları Komisyonu ve
Amerika Kıtası İnsan Hakları Mahkemesi,
Amerika Kıtası İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 11
9 Herkesin Zorla Kaybetmelere Karşı Korunması Hakkında
Uluslararası Sözleşme, 20 Aralık 2006, E/CN.4/2005/WG.22/
WP.1/Rev.4. 3 Mart 2013 itibariyle 95 devlet bu anlaşmayı
imzaladı, 37 devlet ise onayladı veya taraf oldu.
Amerika Kıtası İnsan Hakları Mahkemesi, bir dizi
davada, mağdurların, akrabalarının ve toplumun
tamamının hakikat hakkını kabul etmiştir.
Mahkemenin aldığı kararları şöyle sıralayabiliriz:
■ Devlet, mağdur ailelerine sözkonusu suçları
çevreleyen koşullar hakkında hakikati bildirmekle
yükümlüdür. 12
■ Tüm kovuşturmaların sonucu “toplumun
hakikati bilmesi için” halka açıklanmalıdır. 13
■ Toplum, suçların gelecekte tekrarlanmalarını
engellemek için hakikati bilme hakkına sahiptir. 14
■ Uluslararası insan hakları mevzuatı, ağır
insan hakları ihlalleri ile ilgili olgular hakkındaki
soruşturmaları ve sorumlulukların belirlenmesini
engelleyen af kanunlarına izin vermez. 15
Bazı ulusal mahkemeler de hakikat hakkını
kabul etti. Arjantin’de Yüce Divan “Simón”
davasında insanlığa karşı işlenen suçların
faillerini koruyan af kanunlarının anayasaya
aykırı olduğuna hükmetti. 16 Peru’da “Villegas
Namuche” davasında Anayasa Mahkemesi,
hakikat hakkını anayasa tarafından korunan
“temel bir hak” olarak tanıdı. 17 Kolombiya’da
“Gustavo Gallón Giraldo y Otros” davasında
12 Velásquez Rodriguez Davası, Inter-Am.Ct.H.R. (Ser.C.) No. 4
(1988).
13 Myrna Mack Chang Davası, Inter-Am.Ct.H.R. (Ser.C.) No. 101,
274-75 (2003).
14 Bámaca Velásquez Davası, Inter-Am.Ct.H.R. (Ser.C.) No. 91,
77 (2002).
10 BM İnsan Hakları Komisyonu, İnsan Hakları İle İlgili Karar
9/11 (2008), yukarıdaki not 7.
11 Amerika Kıtası İnsan Hakları Sözleşmesi, OAS Anlaşma Dizisi
No. 36, 1144 U.N.T.S. 123, yürürlüğe girme tarihi 18 Temmuz
1978, Amerika Kıtasında Uygulanan Sistemde İnsan Haklarıyla
İlgili Temel Belgeler’de yeniden basılmıştır, OEA/Ser.L.V/II.82
doc.6 rev.1 25 (1992).
15 Barrios Altos Davası, Inter-Am.Ct.H.R. (Ser.C.) No. 75 (2001).
16 Corte Suprema de Justicia de la Nación [Ulusal Yüce Divan],
14/6/2005, “Simón, Julio Héctor y otros s/ privación ilegítima de
la libertad,” vs. Dava S. 17.768 (Arj.).
17 Peru Anayasa Mahkemesi. Genaro Villegas Namuche. Dava
No. 2488-2002-HC/TC, 18 Mart 2004.
HAKİKAT BÖLÜM ADI HAKKI
21