Hakikat Komisyonları

işlemlerinin gerçekleştirilmesi, mağdur
yakınları için tıbbi ve psikolojik destek
sağlanması, duruşmaların halka açık
şekilde gerçekleştirilmesi ve televizyondan
yayınlanması, mağdur yakınlarına tazminat
verilmesi, siyasi suç işleyenlerin hangi koşullarda
affedilebileceğine ilişkin rehberlik edilmesi ve
nihai raporun hazırlanması gibi faaliyetleri de
gerçekleştirdi.
Komisyon üyeleri arasında Apartheid mağdurları,
ruhani liderler ve psikologların olması
mağdurların ihtiyaç ve beklentilerinin iyi analiz
edilmesini sağladı. Komisyon’un zayıf olan
yanlarından biri, oluşum sürecinin hızlı olması
nedeniyle ilk ifadelerin beyaz ve tecrübesiz bir
ekip tarafından alınmış olmasıydı. Ülkedeki farklı
dillerin Komisyon’da temsiline önem verilmemesi,
bazı dillerde çevirmen bulunamaması çalışmaları
zayıflattı. Diğer yandan Komisyon’un işleyişi
karmaşık bulunduğundan mağdurlar ve failler
tarafından eleştirilere konu oldu.
Komisyon’a 21.000 mağdur ifade verdi ve bu
mağdurlardan 2.000 tanesi halka açık bir biçimde
gerçekleştirilen oturumlara katıldı. Tanıklıklar
başlangıçta mağdurların hikayelerinin tamamının
dinlenmesiyle gerçekleşti. Sonraki aşamalarda
sadece yaşananlara dair ihtiyaç duyulan somut
bilgiler alınacak şekilde tanıklığa başvurulması,
tanıklarda ciddi bir memnuniyetsizlik yarattı. 102
İşlenmiş olan siyasi suçlar kapsamında tanıklık
yapıp yargılamadan muaf olabilmek için,
hakimlerden oluşturulan Af Komitesi’ne başvuru
yapmak gerekiyordu. 7.112 af başvurusundan
849’u kabul edildi, 5.392’si reddedildi. 103
d. Nihai Raporun Yaptığı Tespitler, Tavsiyeler
ve Siyasi-Hukuki Etkileri
Beş cilt halinde 1998 yılında dağıtımına başlanan
rapor İngilizce yayımlandı. Raporun tam hali
internet aracılığı ile yayımlanarak herkese açık
hale getirilmesine rağmen, geniş kapsamlı
bir dağıtım yapılmadığından kırsal bölgelerde
102 Chapman, A. R., Ball, P. 2001:15.
103 Bkz. http://www.justice.gov.za/trc/amntrans
yaşayan insanların rapora erişmesi pek mümkün
olmadı. Nihai raporun yaptığı tespitlere ve
tavsiyelere Başkan Mandela tam destek verdi.
Raporda insan hakları ihlallerinin faillerinin
isimleri açıklandı. Yıllarca süren ırkçı rejimin
hangi yapısal ve tarihsel dinamiklerle sürebildiği,
bu süreçte yaşanmış olan hak ihlalleri vakaları
ve ihlallerin nasıl gerçekleştiği ele alındı. 21.000
kişinin tanıklığına başvuruldu ve 38.000 ihlalin
bilgilerine ulaşıldı. Komisyon belgeler üzerinde
çalışırken Ulusal İstihbarat Teşkilatı tarafından
1990-1994 dönemine ait kayıtların büyük bir
bölümünün yok edildiği belirlendi. 104
Komisyon üç temel noktada tavsiyelerde
bulundu: [1] Çatışma sürecinde mağduriyet
yaşamış olanlara maddi ve manevi tazminat
verilmesi, her mağdura ya da ailesine altı yıl
boyunca yılda 3.500 dolarlık tazminat ödemesi
yapılması [2] Toplumsal ve kurumsal olarak
yıllarca derin bir ayrışma halinde yaşamış
olan toplumların birlikte yaşamasını mümkün
kılmak için yargı, dinsel kurumlar, iş sektörü,
hapishaneler, ordu, sağlık ve eğitim kurumları
gibi alanlarda ayrımcılığa son verecek reformlar
yapılması [3] Komisyon’dan af talebinde bulunan
ama Komisyon’un cezadan muaf tutmadığı
failler için yargılama sürecinin devam etirilmesi.
Bunlara ek olarak, Komisyon’un elde ettiği
belgelerin ve bulguların sağlıklı bir şekilde
arşivlenmesi istendi. 105
Başkan Nelson Mandela Komisyon’un yapmış
olduğu tespitleri kabul etti ve önerilerin hepsinin
pratiğe geçirilmesi için gerekli talimatları verdi.
Raporun açıklandığı dönemin Başkan Yardımcısı
ve ANC Başkanı olan Mbeki raporda ANC ile
Ulusal Parti’nin aynı kefeye konuş olmasından
ileri gelen çekincelerini ortaya koydu. Raporda
ANC’nin eylemlerinin de ırkçı rejim ile aynı
uslupta kınanıyor olması ANC’yi rahatsız etti ve
sonuçta hükümet raporu kabul etmemiş oldu.
104 Bkz. http://www.usip.org/publications/truth-commissionsouth-africa
105 Bkz. http://www.usip.org/publications/truth-commissionsouth-africa
94
HAKİKAT KOMİSYONLARI