HAKİKAT HAKKI “Burada, Ayacucho’da herkes Ölüler Günü’nde mezarlık ziyaretine gider, ama ben kararsız kalıyorum. Orada bir yere çiçek götürmem gerekiyor mu, bilemiyorum. Bilemiyorum, şimdi bile bazen öylece durup düşünüyorum…” Liz Rojas Valdez’in annesinin kayboluşuyla ilgili tanıklığından, Peru <strong>Hakikat</strong> ve Uzlaşma Komisyonu 18 HAKİKAT KOMİSYONLARI
<strong>Hakikat</strong> Hakkı Nedir Ağır insan hakları ve uluslararası insancıl hukuk ihlalleri mağdurları ve aileleri etkili bir çözüm hakkına sahiptir. Bu hak, faillerin kimliği, ihlallere yol açan sebepler ve uygun ve gerekli görüldüğü takdirde zorla kaybedilenlerin akıbetini ve yerini bilmek dahil olmak üzere, mağduriyetlerine yol açan istismar vakaları hakkında hakikati bilmeyi kapsıyor. <strong>Hakikat</strong> hakkı, çok sayıda ülkenin mahkemelerinde alınan hukuki kararların yanı sıra, uluslararası yargı organları tarafından da tanınıyor. Ana bileşenleri açık bir şekilde belirlenmiş olsa da, hakikat hakkı kavramının evrimi devam ediyor ve çeşitli hukuki sistemler tarafından farklı tarif ediliyor. <strong>Hakikat</strong> Hakkının Çeşitli Boyutları <strong>Hakikat</strong> hakkı ağır insan hakları ihlalleri sözkonusu olduğunda geçerlilik kazanır; ama en açık şekliyle tanındığı alan zorla kaybetmelerdir. <strong>Hakikat</strong> hakkının belirli yönleri giderek yaygınlaşan bir şekilde uluslararası düzeyde kabul ediliyor: ■ <strong>Hakikat</strong> hakkı etkili bir hukuk yoluna başvuru hakkıyla bağlantılıdır. Bu hukuki hakka, etkili bir soruşturma, olguların doğrulanması, hakikatin topluma açıklanması ve mağduriyetin telafisi hakkı dahildir. ■ Mağdurların ve ailelerinin insan hakları ihlallerinin gerçekleştiği koşullar ile ilgili zaman aşımına uğratılamayacak bir hakikati bilme hakkı sözkonusudur. 1 ■ <strong>Hakikat</strong> hakkı, mağdurların akrabalarının ve parçası oldukları toplulukların kültürel açıdan uygun ve saygın kabul edilen biçimlerde kayıplarını anma ve yas tutma hakkını içerir. 1 BM İnsan Hakları Komisyonu, Bağımsız Uzman Diane Orentlicher’in Raporu “Cezasızlıkla Mücadelede Eylem Yoluyla İnsan Haklarının Korunması ve Yaygınlaştırılması İçin Güncellenmiş İlkeler Dizisi,” 8 Şubat 2005, E/CN.4/2005/102/ Ek.1, 4. İlke ■ Mağdur edilen bireyler ve ailelerinin yanı sıra, topluluklar ve genel anlamıyla toplumun da insan hakları ihlalleri ile ilgili hakikati bilme hakkı vardır. 2 ■ Bazı hukuk sistemleri hakikat hakkını bilgi edinme hakkı ve ifade özgürlüğünün ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirir. 3 ■ Faillere insanlığa karşı işlenen suçlar, soykırım ve belirli savaş suçları dahil olmak üzere uluslararası suçların kovuşturulmasını engellemek amacıyla af uygulanamaz. 4 Bu tür suçlar için af ilan edilmesini yasaklayan karar, sözkonusu olguların belgelenmesiyle ilişkili olduğu ölçüde hakikat hakkıyla ilişkilidir. 5 ■ Devlet, anma ve hatırlamaya olanak sağlayacak belgeli kanıtları koruma altına almakla ve ihlallerle ilgili bilgi içeren arşivlere yeterli erişimi sağlamakla yükümlüdür. 6 <strong>Hakikat</strong> Hakkının Takibi <strong>Hakikat</strong> hakkının takibi hem adli süreçler, hem de yargı dışı süreçler aracılığıyla gerçekleştirilmelidir. Devlet, görevi kötüye kullanma ve hak ihlalleri konusunda, ceza davalarının açılması hemen mümkün olmasa da hakikatleri ortaya çıkarmaya çalışmak zorundadır. <strong>Hakikat</strong>in “mümkün olan en geniş kapsamıyla” bilinmesi, aşağıdakilerin ortaya çıkarılmasını içerir: 2 a.g.e. 3 BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri [Temsilcisi], İnsan Hakları İle İlgili Karar 2005/66, “<strong>Hakikat</strong> hakkı,” 20 Nisan 2005, E/CN.4/ RES/2005/66. Bkz. Giriş 4 Uluslararası Ceza Mahkemesi, Roma Statüsü, kabul edildiği tarih 17 Temmuz 1998; 2187 U.N.T.S. 90, 37 I.L.M. 1002, yürürlüğe girdiği tarih 1 Temmuz 2002. 5 BM İnsan Hakları Komisyonu, İzleme Raporu, “<strong>Hakikat</strong> hakkı üzerine inceleme,” 7 Temmuz 2007, A.HRC/5/7. 10 6 BM Güncellenmiş İlkeler Dizisi, yukarıdaki not 1, 3. İlke BÖLÜM HAKİKAT ADI HAKKI 19
Change language