Hakikat Komisyonları

I. Arjantin
Komisyonun Adı: Kayıplar Üzerine Ulusal
Komisyon (CONADEP 71 )
Faaliyet Süresi: Aralık 1983-Eylül 1984 (9 ay)
Kapsamı: 1976 ile 1983 yılları arasında yaşanan
zorla kaybetmelerini araştırmak.
a. Siyasi Arkaplan
Arjantin’de 1976 yılında gerçekleştirilen
darbe; radikal sol hareketin politik şiddete
başvurması, Peron hükümetlerinin 72
yolsuzluğa bulaşması ve ülkeyi idare
edememesi gibi gerekçeler gösterilerek
Arjantin ordusu tarafından iktidarı ele
geçirmek için yapıldı. 73 Latin Amerika
ülkelerinde art arda gelen darbelerin ve
Condor Planı’nın 74 bir parçası olan bu darbe,
aynı zamanda ABD’nin “arka bahçesini”
düzenleme anlamını da taşıyordu. 1976
yılından 1983’e kadar tahakkümünü
sürdüren militarist rejimin meşruiyeti,
elindeki Malvinas (Falklands) adalarını
işgal eden Britanya ile girmiş olduğu savaşı
kaybetmesiyle sarsıldı. Sonrasında, askeri
cunta baskı ve şiddet politikaları üzerinden
varlığını devam ettiremedi. 1976-1983
döneminde, özellikle sol siyasi kimliğe ve
Peronist gençlik örgütüne bağlı olduğuna
inanılan insanlar, ordu güçleri ile istihbarat
birimleri tarafından kaçırıldı, çok ağır
işkencelerden geçirildi ve kaybedildi. Farklı
kategorilerdeki hak ihlallerinin yanı sıra, “kirli
71 Comission Nacional sobre la Desaparicion de Personas
72 1974-1976 arasında hem Juan Domingo Peron hem de o
öldükten sonra son eşi İsabel Peron devleti yönetti.
73 Cuntanın iddialarının aksine, en büyükleri ERP ve
Montenerolar olan gerilla hareketlerinin, göze çarpan bir
büyüklüğe ulaşsalar da hiçbir zaman seçilmiş hükümeti yıkacak
bir büyüklüğe ulaşmadıkları belirtiliyor (America Watch. Verdad
y Justicia En La Argentina: Actualizacion. CELS tarafından
İngilizceden çeviri, 1991:19.)
74 Condor Operasyonu için bkz.
http://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Condor
savaş” adı verilen bu dönemde kaybedilen
insan sayısının 12 ile 30 bin arasında olduğu
tahmin ediliyor. 75
1983 yılında yapılan seçim sonucunda başa
gelen hükümet, 7 yıllık cunta iktidarında
gerçekleşen insan hakları ihlallerinin ortaya
çıkarılması için adım atarken arkasında ciddi
bir toplumsal destek buldu. 76 İktidarı kaybetmiş
olmasına rağmen etkinliği hala tam manasıyla
kırılmamış olan ordunun gücünü de dikkate alan
yeni hükümet, toplumsal muhalefetin ortaya
koyduğu destekten de beslenerek, ordunun yeni
bir müdahale yapmasının koşullarını ortadan
kaldırmak istiyordu. Yapılacak olan demokratik
seçimden iki hafta önce ordu mensupları için bir
af yasası çıkaran ordu, Raúl Alfonsín hükümetinin
seçilmesiyle siyasi alanı sivil hükümete bıraktı.
Sivil irade bu af yasasını iptal edecek gücü
kısa vadede bulamasa da, Alfonsín hükümeti
iktidara geldikten hemen sonra, Aralık 1983’te,
“kirli savaş” dönemine dair hakikatlerin ortaya
çıkarılması için CONADEP’i (Kayıplar Üzerine
Ulusal Komisyon) kurdu.
b. Komisyon’un Amacı, Yetki Alanı ve Görevleri
Komisyon’un ilk kurulma süreci Devlet Başkanı
Alfonsín tarafından çıkarılan bir kararname
ile gerçekleşti. 1976 ile 1983 yılları arasında
yaşanan zorla kaybetmelerin nedenlerini
araştırmak ve kayıpların kimliklerini tespit etmek
Komisyon’un birincil göreviydi. Kaybetmelerden
sorumlu olan failleri ortaya çıkarıp olası
bir yargılama süreci için gerekli kanıtların
ve bilgilerin toplanmasını sağlamak ise,
Komisyon’un bir diğer görevi olarak belirlendi.
Komisyon hak ihlalleri işleyenleri yargılama,
suç muafiyeti sağlama, affetme gibi yetkilere
sahip olmasa da, ordu dahil olmak üzere bütün
devlet kurumlarından gerekli dokümanları temin
75 ICTJ. Accountability in Argentina. 2005. http://www.ictj.org/
publication/accountability-argentina
76 Grandin, G. “The Instruction of Great catastrophe: Truth
Commissions, National History and State Formation in
Argentina, Chile and Guatemala”. 2005:48.
BÖLÜM HAKİKAT ADI KOMİSYONU DENEYİMLERİ
81