Hakikat Komisyonları

Fas 1956’da bağımsızlığına kavuştuktan
sonra, ülkede anayasal monarşiye dayalı bir
siyasi rejim kuruldu. V. Muhammed reform
politikalarını desteklemesine rağmen iktidarı
muhalif güçlere kaptırmaktan korktuğu için
her türlü muhalefeti bastıran bir politika
izledi. 1961’de II. Hasan Kral olunca bir
yandan Muhammed’in baskıcı uygulamalarına
devam etti, diğer yandan da yeni bir anayasa
hazırlatarak kontrollü demokratik adımlar
atmaya başladı. 1963 yılında Fas’ta ilk kez
genel seçimler yapıldı ve muhalefet partisi
mecliste küçük bir grup oluşturdu. Kral,
1965 yılında rejime yönelik muhalefetin
gerçekleştirdiği eylemleri bastırmak adına
olağanüstü hal ilan etti ve bu durum 1970 yılına
kadar sürdü. Parlamento faaliyetlerinin de
askıya alındığı, “kurşun yılları” olarak bilinen
dönemde; gizli gözaltılar, keyfi tutuklamalar,
siyasi muhaliflerin kaybedilmesi yaygın
uygulamalar haline geldi.
Eski İspanya sömürgesi olan Batı Sahra’nın
kendi kaderini tayin hakkına karşı çıkan Fas,
1975 yılından itibaren Polisario hareketi 137
ile silahlı çatışmaya girdi. Yıllarca süren
çatışmalar, bölgenin statüsüne dair siyasi
bir sonuç üretmezken, Fas’ta sürmekte olan
baskı rejimi için milliyetçi bir dalgalanma
yaratarak halk desteği sağladı ve
muhafalefeti zayıflattı.
1990’lı yıllarda Fas ağırdan işleyen
kontrollü bir demokratikleşme sürecine
girdi. II. Hasan 1990’da İnsan Hakları
Ulusal Danışma Konseyi’ni kurdu ve halkın
gerçekleştirdiği protestolar karşısında
taviz vererek siyasi tutukluları serbest
bırakmaya başladı. 1997 yılında iki meclisli
parlamento sistemine geçildi ve 1998
yılında ise Fas tarihinde ilk kez muhalif bir
hükümet iktidar oldu. 1999 yılında Hasan’ın
ölümünün ardından oğlu VI. Muhammed
137 Polisario hareketi, Batı Sahra’daki Fas egemenliğine son
vermek ve bu bölgenin bağımsızlığını sağlamak için savaşan
Saguia el Hamra ve Rio de Oro’nun Kurtuluşu İçin Halk Cephesi
(Frente Popular de Liberación de Saguía el Hamra y Río de Oro)
örgütüne ve faaliyetlerine verilen addır.
başa geçti. Halkın artan tepkilerinin
farkında olan VI. Muhammed, geçmişte
yaşanan hak ihlalleri için Bağımsız
Uzlaşma ve Tazminat Komisyonu ismiyle
bir tazminat kurumu oluşturdu. Buna
rağmen birçok mağdur ve mağdur yakını
geçmişteki suçlarla ilgili hakikatlerin
yeterince açıklığa kavuşmadığını
düşünüyordu. Bunun üzerine VI.
Muhammed 7 Ocak 2004’te Hakkaniyet ve
Uzlaşma Komisyonu’nu kurdu.
b. Komisyon’un Amacı, Yetki Alanı ve Görevleri
Komisyon’un ilk kurulma süreci Kraliyet
kararnamesi ile gerçekleşti. Görev tanımı ise
şu şekildeydi: Fas’ın bağımsızlığına kavuştuğu
1956’dan 1999’a kadar meydana gelmiş olan
zorla kaybetmeler ile yasadışı ve keyfi gözaltıları
araştırmak; 1999’da kurulmuş olan Bağımsız
Uzlaşma ve Tazminat Komisyonu’nun elinde
bulunan ve yerine getirilmemiş tazminat
ödemelerinin gerçekleşmesini sağlamak;
sadece maddi değil, sosyal ve psikolojik desteği
de kapsayan tazminat programları önermek;
devletin ve diğer suçluların sorumluluklarını
ortaya çıkarmak. 138
Hala monarşik bir rejim tarafından
yönetilmekte olan Fas’ta, Komisyon Kral’a
doğrudan rapor veren bir yapı olarak
kuruldu. Yetki alanı ise diğer komisyonlarla
kıyaslandığında dar olarak nitelendirilebilir.
Çok az komisyon pratiğinde görülen yargı
sürecine doğrudan müdahale etme yetkisi,
Fas’taki hakikat komisyonuna da tanınmadı.
Buna ek olarak, Komisyon’un failleri veya
mağdurları ifade vermeye zorunlu kılma
ve işlenen hak ihlalleri hakkında kişisel
sorumlulukları beyan etme gibi bir yetkisi
de bulunmuyordu. Komisyon’a, hak ihlalleri
hakkında araştırma yapma ve bilgi toplama
gibi işlevleri yerine getirmesi için resmi
arşivlere başvurma ve bilgi edinmek için
talepte bulunma yetkileri verildi. Faillerin
138 Human Rights Watch. Morocco’s Truth Commission. 2005.
http://www.hrw.org/reports/2005/11/27/moroccos-truthcommission
110
HAKİKAT KOMİSYONLARI