Nr 2/2011 - Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej BG AGH

STATUS PRAWNO-AUTORSKI UTWORÓWNA STRONACH INTERNETOWYCHdr Wojciech Machała, Wydział Prawa i Administracji UWniony – zgodnie z zasadą monopolu eksploatacyjnego– może w sposób legalny takiegowprowadzenia dokonać. Ma on równieżco do zasady wyłączne prawo decydowaniao dalszej eksploatacji utworu wprowadzonegodo sieci. 4 Z samego faktu udostępnieniautworu w Internecie można wywodzić jedyniemożność zapoznania się z utworem przezinternautę – które formą eksploatacji nie jest 5– oraz uprawnienie do tymczasowego zwielokrotnieniautworu w pamięci komputera, którejest związane z dostępem do strony www,gdzie utwór został udostępniony. Uprawnienietakie wynika z normy art. 23 1 UPAPP,w świetle której nie wymaga zezwolenia twórcyprzejściowe lub incydentalne zwielokrotnianieutworów, nie mające samodzielnego znaczeniagospodarczego, a stanowiące integralną i podstawowączęść procesu technologicznego.Realizując swoje prawo wyłączności,podmiot prawa autorskiego, wprowadzającyswój utwór do Internetu, albookreśla warunki korzystania z niego w sposóbindywidualny, albo używa dla określenia tychwarunków dostępnych modeli licencji, albo– co jest praktyką najczęstszą – nie składaw tej materii wyraźnego oświadczenia. W tejostatniej sytuacji o zakresie licencji udzielonejinnym korzystającym z sieci decydują okolicznościkonkretnego przypadku. Nie możnajednak bezpiecznie domniemywać żadnegouprawnienia ponad wspomniane wyżej prawodostępu i zwielokrotniania związanegoz dostępem. W szczególności, nie znajdujeuzasadnienia jurydycznego teza, że przezumieszczenie utworu w sieci bez podaniawarunków dalszej jego eksploatacjiuprawniony udziela w sposób dorozumianylicencji na swobodne korzystanie z utworu– w każdy sposób, jaki użytkownik uznaza właściwy.Indywidualnie określone warunki korzystaniaz utworu udostępnionego w sieci mogąmieć dowolną treść, z tym, że – aby pozostaćw zgodzie z art. 41 ust. 2 UPAPP – podmiotprawa autorskiego powinien wyraźnie określićpola eksploatacji, których dotyczy licencja.6 Pewien problem praktyczny związanyz udzieleniem licencji na korzystanie z utworuudostępnionego w sieci wynika z przyjętejw polskim prawie konstrukcji, zgodnie z którąźródłem upoważnienia do korzystania z utworumoże być jedynie umowa. Konstrukcjętę uznaje się niekiedy za sztuczną i nieczytelnąwłaśnie w kontekście udostępniania utworówprzez Internet. Stąd wziął się postulat interpretacyjny,aby dopuścić udzielanie licencjina korzystanie z utworów mocą jednostronnegooświadczenia podmiotu prawa autorskiego.7 Postulat ten wszakże trudno pogodzićz treścią art. 41 ust. 1 UPAPP. Tak więc dlaskuteczności licencji wymagane jest złożeniezgodnych oświadczeń woli przezobie zainteresowane strony. Nie wystarczy,jeśli podmiot prawa autorskiego oświadczy,że udziela licencji – jeszcze użytkownik musioświadczyć, że licencję i jej warunki przyjmuje.Ten wymóg realizowany jest na dwa sposoby:albo udostępniający uzależnia dostęp i korzystaniez utworu w sieci od kliknięcia okienka(tzw. checkboxa) z oświadczeniem o przyjęciuwarunków licencji (mamy wtedy do czynieniaz tzw. licencją click-on), albo w dostępnychużytkownikowi warunkach licencji podaje,że przystąpienie do eksploatacji oznaczaakceptację warunków licencji (takie podejścieprzyjęto w modelach licencyjnych CreativeCommons). W obu przypadkach udzielenielicencji na warunkach ustalonych przez podmiotprawa autorskiego będzie skuteczne,z tym zastrzeżeniem, że będzie to za każdymrazem licencja niewyłączna. Udzielenie licencjiwyłącznej wymaga bowiem zachowania formypisemnej oświadczeń obu stron, co w realiachinternetowych jest utrudnione, ponieważ wiążesię z koniecznością złożenia bezpiecznegopodpisu elektronicznego z ważnym kwalifi kowanymcertyfi katem. 8Coraz bardziej rozpowszechnioną praktykąprzy udostępnianiu utworów w Interneciejest określanie warunków korzystaniaz nich za pomocą modeli licencji stworzonychprzez ruch Creative Commons. Głównymcelem, jaki ruch ten sobie stawia, jest stworzenieram prawnych dla udostępniania utworówdo – zasadniczo – swobodnego korzystaniaprzez użytkowników przy zachowaniu gwarancjiochrony podstawowych interesów twórcy. 9W założeniach, udostępnianie utworów w oparciuo modele licencji Creative Commons manastępować na jasnych, precyzyjnie określonychi jednolitych globalnie zasadach tak, abymodele te były zrozumiałe i możliwe do zastosowaniarównież przez osoby bez przygotowaniaprawniczego oraz nadawały się do regulacjistosunków prawnych zachodzących w przestrzeniwirtualnej, która wymyka się krajowymsystemom prawnym. To ostatnie założenie jestnajtrudniejsze do zrealizowania, ponieważ wiążesię to z koniecznością wypracowania uniwersalnychformuł, które każdy lokalny systemprawny będzie uznawał za skuteczne. Niektórerozwiązania przyjęte aktualnie w modelachlicencji Creative Commons budzą zresztąwątpliwości odnośnie do ich skutecznościw polskim obszarze prawnym. Konkretnie,chodzi o tak fundamentalne dla omawianychmodeli licencyjnych rozwiązania jak: wieczystycharakter licencji (licencje CC są bezterminowei nie podlegają wypowiedzeniu), automatycznewygaśnięcie licencji w przypadku naruszeniapostanowień modelu przez użytkownika, wyłączenierękojmii za wady licencjonowanegoNr 2/2011 KWARTALNIK URZĘDU PATENTOWEGO RP • 45