Nr 2/2011 - Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej BG AGH

obsługi. 14 Moim zdaniem, taka dyskryminacjajednostek prowadzących ubocznie działalnośćoświatową nie znajduje uzasadnienia w przepisachustawy. Z określenia, że podmiot ten mabyć „instytucją”, zdaje się wynikać, że z dobrodziejstwadozwolonego użytku określonegow art. 27 ustawy może korzystać tylko podmioto złożonej strukturze organizacyjnej, najlepiejjednostka budżetowa Skarbu Państwa lubjednostki samorządu terytorialnego. Osobiściejednak, nie znajduję racjonalnego uzasadnieniadla takich ograniczeń (duzi mogą, mali – nie).Skłaniam się więc do przyjęcia, że „instytucją”naukową lub oświatową jest każdy, ktoprowadzi badania naukowe lub działalnośćoświatową, niezależnie od formy organizacyjnejczy skali działalności. Nie ma tu też znaczenia,czy jest to instytucja państwowa czy prywatnai czy za świadczenie dydaktyczne są pobieraneopłaty czy nie.b. Korzystanie z utworów musi byćprowadzone w celach dydaktycznych lubprowadzenia własnych badań. Musi sięono więc ściśle wiązać z realizacją celu, jakimjest przekazywanie wiedzy lub umiejętnościinnym osobom (dydaktyka) albo zgłębianiezagadnień związanych z określonym zadaniemnaukowym (badania). Przy czym nie jestkonieczne, aby bez korzystania z utworów celdydaktyczny lub badawczy nie mógł być osiągnięty;wystarczy, aby korzystanie z utworówbyło w jakiś sposób użyteczne dla osiągnięciatego celu.Ustawaw art. 27 określa zakresustawowo dozwolonej eksploatacjiw celach naukowych lub dydaktycznychw sposób bardzo szeroki. Ustawodawcaposługuje się bowiem określeniem, że „instytucjenaukowe i oświatowe mogą (...) korzystać”,co w praktyce oznacza możliwość wykonywaniawszelkich czynności związanych z utworem– niezależnie od tego, gdzie ten utwór zostałrozpowszechniony, 15 byle tylko czynności tedokonywane były w celach dydaktycznych lubbadawczych. Korzystanie może więc polegaćnie tylko na zapoznawaniu się z treścią utworuprzez badacza czy dydaktyka, ale również –na rozpowszechnianiu takiego utworu w gronieosób objętych działaniami dydaktycznymi(uczniów, studentów). Można więc utwór odczytaćna zajęciach, wyświetlić (jeśli to fi lm),odtworzyć (jeśli to nagranie dźwiękowe). Jedyneistotne ograniczenie swobody korzystaniaz utworu w celach dydaktycznych wynikaz końcowego fragmentu normy art. 27. Mowatam o prawie do sporządzania egzemplarzyfragmentów rozpowszechnionych utworów,co oznacza, że jeśli dydaktyk lub badacz pragnieutwór powielić na potrzeby swej działalnościnaukowej lub dydaktycznej może to zrobićjedynie w odniesieniu do fragmentu utworu.Za korzystanie z utworu w ramach dozwolonegoużytku określonego art. 27 ustawy o prawieautorskim i prawach pokrewnych nie trzebapodmiotowi prawa autorskiego płacić wynagrodzenia.Art. 29 ust. 1 UPAPP stanowi: Wolno przytaczaćw utworach stanowiących samoistnącałość urywki rozpowszechnionych utworówlub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionymwyjaśnianiem, analizą krytyczną,nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.Konkretnymi przesłankami skorzystania przezużytkownika utworu z prawa cytatu są zatem:a. Przytoczenie (cytat) cudzego utworumusi być dokonane w utworze stanowiącymsamoistną całość. Oznacza to, że dzieło,w którym cytat się znajduje, musi samostanowić utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1UPAPP. W przypadku utworów udostępnionychw Internecie, które przybierają postaćcyfrowego utrwalenia, są one najczęściej cytowanew innych utworach powstających technikącyfrową. Często również same są następnieudostępniane w Internecie.b. Przytoczenie odnosić się musido urywka utworu lub drobnego utworuw całości. Kryteria decydujące o uznaniuokreślonego utworu za utwór drobny nie zostałyniestety sformułowane. Podobnie,nie ma konkretnych dyrektyw pozwalającychdoprecyzować pojęcie „urywka” utworu. Tenbrak precyzyjnych kryteriów tłumaczony jestw ten sposób, że o uznaniu cytatu za urywekutworu decyduje każdorazowo cel, jaki przytoczeniuprzyświeca (o czym niżej). Nie możnawięc z góry przyjąć, że dopuszczalne będzienp. przytoczenie 3 linijek utworu literackiego,skoro z jednej strony może okazać się to niewystarczającedo przeprowadzenia analizykrytycznej badanego fragmentu, a z drugiej– zbyt obszerne, jeśli analiza odnosić siębędzie jedynie do określonego sformułowaniazawartego w przytoczonym fragmencie. Trzebazarazem zauważyć, że przedmiotem cytowaniamogą być wszystkie typy utworów (literackie,muzyczne, plastyczne, fi lmowe).c. Przedmiotem przytoczenia jest jedynieutwór rozpowszechniony. Oznacza to,że utwór przytaczany musiał być wcześniejudostępniony publicznie za zgodą twórcy (czyto przez wprowadzenie do obrotu jego egzemplarzy,czy przez publiczne wykonanie lubodtworzenie).d. Przytoczenie musi być uzasadnionewyjaśnianiem, nauczaniem, analizą krytycznąlub prawami gatunku twórczości.Przyjmuje się w pierwszej kolejności, że cytatnie może zastępować własnego wywodu twórcycytującego (innymi słowy twórca nie możewyrażać swoich myśli i też za pomocą cytatów).Rolą cytatu jest weryfi kacja twierdzeńtwórcy, który posługuje się cytatami, ewentualnieuzupełnienie tych twierdzeń. Cytaty musząwięc pozostawać w ścisłym związku z własnątwórczością autora. Brak takiego ścisłegozwiązku sprawia, że cytat niczego nie wyjaśnia(bo przytoczony fragment i wywód autoracytującego dotyczą różnych kwestii), nie służyon również analizie krytycznej (bo autorcytujący faktycznie nie analizuje cytowanegofragmentu), a jego wartość dydaktyczna jestrównie wątpliwa. Pewien problem w kontekściepowyższych ustaleń stanowi jedynie dopuszczalnośćuzasadnienia cytatu prawami gatunkutwórczości. Nauka ucieka od jednoznacznegookreślenia, w jakich warunkach cytat jestuzasadniony prawami gatunku twórczości,ograniczając się do podania przykładów (motto,wariacje muzyczne, sampling) 16 . We wskazanychwyżej przypadkach cytat nie służyweryfi kacji ani uzupełnieniu twierdzeń autora,ale upiększeniu utworu (motto), bądź stanowitworzywo dla własnej twórczości autora cytującego(wariacje muzyczne, sampling). Niemniejjednak teza, że cytat nie może zastępowaćwłasnej twórczości, pozostaje aktualna równieżw odniesieniu do przytoczeń uzasadnianychprawami gatunku twórczości. Spełnienie tegoostatniego wymogu w przypadku działańinternautów bywa wątpliwe. Te bowiem sprowadzająsię często do upiększania swoichkomentarzy lub wpisów w blogach i na forachściągniętymi z sieci fotografi ami albo fi lmami,które z samą wypowiedzią nie mają wielewspólnego lub wypowiedź ta stanowi jedyniepretekst do prezentacji atrakcyjnego zdjęciaczy pliku audiowizualnego. 1748 • KWARTALNIK URZĘDU PATENTOWEGO RP Nr 2/2011