Nr 2/2011 - Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej BG AGH

Wykładnia zakresu licencji ustawowejokreślonej w art. 25 UPAPPw odniesieniu do zdarzeń w Internecie nastręczapewne trudności, wynikające – w mojejocenie – z nieco mechanicznego dodania(w nowelizacji ustawy z 1.04.2004 r.) do tegoprzepisu unormowania zawartego w ust. 4.W swej podstawowej wersji licencja przewidujepewne szczególne uprawnienia dla środkówmasowego przekazu (prasy, radia i telewizji).Jest to zatem dozwolony użytek o zastosowaniuograniczonym podmiotowo. Może z niegoskorzystać jedynie podmiot prowadzący działalnośćprasową, czyli – zgodnie z defi nicją zawartąw art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy z 26 stycznia1984 r. Prawo prasowe – rozpowszechniapublikacje periodyczne nie stanowiącezamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące sięnie rzadziej niż raz do roku i opatrzone stałymtytułem lub nazwą, datą i numerem bieżącym,a także organizacja radiowa lub telewizyjna(czyli nadawca rozpowszechniający programw oparciu o koncesję przyznaną przez KrajowąRadę Radiofonii i Telewizji). Uprawnieniate przewidują m.in. możliwość wtórnegorozpowszechnienia w celach informacyjnych –za odpłatnością – aktualnych artykułów na tematypolityczne, gospodarcze i religijne orazaktualnych wypowiedzi (niezależnie od tematu)i fotografi i reporterskich. O aktualności artykułu,wypowiedzi i fotografi i przesądza okoliczność,że ich tematyka budzi powszechnei żywe zainteresowanie zarówno w momenciepierwszego, jak i wtórnego rozpowszechnienia.Dodany ust. 4 art. 25 przewiduje odpowiedniestosowanie zawartej w tym przepisie licencjiustawowej do rozpowszechniania utworóww taki sposób, aby każdy mógł mieć do nichdostęp w czasie i miejscu przez siebie wybranym(czyli w szczególności do udostępnianiaw Internecie). Pozostaje sprawą dyskusyjną,czy przy takim sformułowaniu normy ust. 4,rozszerza ona jedynie katalog pól eksploatacji,na których podmiot prowadzący działalnośćprasową lub radiowo-telewizyjną może wtórnierozpowszechniać „aktualności” czy teżprzyznaje uprawnienia analogiczne do tychprzyznanych prasie, radiu i telewizji każdemu,kto rozpowszechnia materiały wszelakiegorodzaju w Internecie. Osobiście opowiadamsię za tą drugą koncepcją. Zarazem jednakoceniam, że licencja ta przynosi internautompożytek iluzoryczny, ponieważ skorzystaniez niej po pierwsze ograniczone jest do aktualnychmateriałów, a po drugie – i ważniejsze– zostało uzależnione od uiszczenia na rzeczuprawnionych stosownego wynagrodzenia(bądź w oparciu o umowę bezpośrednioz uprawnionym, bądź za pośrednictwem właściwejorganizacji zbiorowego zarządzania).Obok norm kazuistycznie regulującychposzczególne formy dozwolonegoużytku, w przepisach tych znajdujemy ogólnezasady odnoszące się do wszystkichpostaci korzystania z utworów objętychlicencjami ustawowymi. Zasady te dodatkowoograniczają użytkownika utworu. Nie możeon bowiem korzystać z utworu w taki sposób,aby jego eksploatacja naruszała normalne korzystaniez utworu (zasada lojalności – art. 35UPAPP) lub godziła w słuszne niemajątkoweinteresy twórcy (zasada poszanowania prawosobistych twórcy – również art. 35 UPAPP).Dodatkowym przejawem zasady poszanowaniapraw osobistych twórcy jest norma art. 34zdanie pierwsze i drugie, uzależniająca legalnośćkorzystania z utworu w ramachdozwolonego użytku od podania imieniai nazwiska twórcy oraz źródła, skądutwór został zaczerpnięty (z uwzględnieniemistniejących możliwości).Ustawodawca,kreujączasady lojalnościi poszanowania prawosobistych twórcy,posługuje się zwrotaminiedookreślonymi(normalne korzystaniez utworu,słuszne interesytwórcy). Naukanie jest zgodnaco do konkretnego znaczeniapowyższych zwrotów. Co do pojęcianormalne korzystanie z utworu zarysowały siędwie koncepcje. Zwolennicy pierwszej postulują,aby za normalne korzystanie z utworuuznać każdą postać eksploatacji, jaką twórcamoże podjąć w celach zarobkowych. 18 Zgodniez tą koncepcją, jeżeli użytkownik podejmiejakąkolwiek eksploatację, jaką zarobkowomógłby prowadzić twórca, dozwolony użytekbędzie wyłączony. Zgodnie z koncepcją konkurencyjną,normalne korzystanie z utworu należyoceniać w kategoriach całościowego dochodu,jaką w normalnych warunkach przynosi eksploatacjautworu na wszelkie możliwe sposoby.Jeżeli działania użytkownika nie wpływają zasadniczona wysokość tego dochodu, nie będąone traktowane jako naruszające normalnekorzystanie z utworu, nawet jeśli użytkownikpodejmie eksploatację, jaką sam twórca prowadzilub prowadzić by mógł. Opowiadam sięza drugą z przedstawionych koncepcji z uwagina okoliczność, że koncepcja pierwsza sprowadzanormalne korzystanie z utworu do jakiegokolwiekkorzystania i prowadzi do sytuacji,kiedy praktycznie każda eksploatacja zgodnaz szczegółowymi normami dotyczącymi dozwolonegoużytku będzie naruszała normalnekorzystanie z utworu. 19Jeszcze więcej trudności wiąże się z doprecyzowaniempojęcia „słuszne interesytwórcy”. Część doktryny utożsamia je z interesemmajątkowym, sprowadzającym siędo możliwości wykonywania praw na wszystkichpolach eksploatacji, tak by osiągać korzyściekonomiczne. Koncepcja ta stawia zatemznak równości pomiędzy słusznymi interesamitwórcy a normalnym korzystaniem z utworu,co trudno zaakceptować. Dlatego, stoję na stanowisku,że pod pojęciem słusznych interesówtwórcy kryją się faktycznie jego interesy niemajątkowe– prawa osobiste (takie jak prawozachowania integralności utworu czy nadzorunad sposobem korzystania z utworu), w zakresie,jaki można uznać za właściwy (słuszny)z punktu widzenia celów przyświecającychustawodawcy, kiedy ten wprowadzał do sys-Nr 2/2011 KWARTALNIK URZĘDU PATENTOWEGO RP • 49