Nr 2/2011 - Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej BG AGH

do wykorzystania w odniesieniu do utworówumieszczonych na stronach internetowych.Poniżej syntetycznie przedstawię te licencje.Szczególną rolę odgrywa instytucjatzw. dozwolonego użytku prywatnego,przede wszystkim dlatego, że jest powoływanajako uzasadnienie dopuszczalności wymianyplików za pośrednictwem Internetu w ramachsieci peer-to-peer. Znaczenie tej licencji ustawowejsięga jednak dalej: przy jej pomocymożna – bez konieczności odwoływania siędo koncepcji dorozumianej licencji na zapoznaniesię z utworem (jeśli udostępniającynie określił warunków) – uzasadnić uprawnienieinternauty do korzystania dla własnychpotrzeb z utworów umieszczonych na stronachinternetowych oraz w serwisach nadawcówinternetowych, takich jak YouTube.Prawnaformuła dozwolonego użytkuprywatnego znajduje się w art. 23UPAPP. Ustawodawca zezwala tam każdemuna nieodpłatne korzystanie z utworu w zakresiewłasnego użytku osobistego. Obiektemdozwolonego użytku prywatnego możebyć każdy rodzaj utworu, oprócz utworówarchitektonicznych, architektoniczno-urbanistycznychoraz elektronicznych baz danych,posiadających cechy utworu. Zważywszyna fakt, że na stronach internetowych są udostępnianezazwyczaj utwory literackie, fotograficzne, słowno-muzyczne, audiowizualnei plastyczne, wyłączenie powyższe nie ma dlaniniejszych rozważań doniosłego znaczenia.Warunkiem dopuszczalności korzystania jesttakże wcześniejsze rozpowszechnienie utworu,tzn. udostępnienie go publiczności w jakiejkolwiekformie za zgodą twórcy. Wypadazwrócić uwagę, że określenie „własny użytekosobisty” nie jest do końca precyzyjne,ponieważ w ramach tego zjawiska mieszcząsię również działania nie podejmowane przezosobę, której potrzeby użytek ten będzieostatecznie zaspokajał, oraz wspólne korzystanieprzez więcej niż jedną osobę. Zgodniebowiem z art. 23 ust. 2 UPAPP, zakres własnegoużytku osobistego obejmuje korzystaniez pojedynczych egzemplarzy utworówprzez krąg osób pozostających w związkuosobistym, w szczególności pokrewieństwa,powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.Tak więc, będzie objęte licencją ustawowąz jednej strony wykonanie kopii utworu dlasiostry lub przyjaciela (czyli użytek de factonieosobisty), a z drugiej – odtworzenie fi lmuz płyty DVD w kręgu osób powiązanychrodzinnie lub towarzysko (czyli użyteknie do końca własny). 13 Działania objętelicencją ustawową na własny użytek osobistyutworów mogą być realizowane równieżza pośrednictwem sieci Internet i w odniesieniudo utworów udostępnionych w Internecie.Co prawda mogą pojawić się wątpliwościzwiązane z tym, że w art. 23 ust. 2UPAPP mowa jest o korzystaniu z pojedynczychegzemplarzy utworu, a w przypadkueksploatacji on line nie powstaje tradycyjnierozumiany egzemplarz utworu w materialnejpostaci. Wydaje się jednak, że istnieje w tymprzypadku podstawa do zastosowania dyrektywywykładni a maiori ad minus, co prowadzido wniosku, że skoro dozwolone jestkorzystanie z utworu nawet wtedy, gdy wiążesię z wykonaniem jego trwałego, materialnegoegzemplarza, to tym bardziej wolno korzystaćz utworu w okolicznościach, w którychprzybiera on ulotną, niematerialną postać.Spełnienie przesłanek dozwolonegoużytku opisanego w art. 23 UPAPPw przypadku wymiany plików w sieciachpeer-to-peer (P2P) jest co najmniej dyskusyjne.Udostępniający pliki, który nie wie, kimjest osoba ściągająca je na swój komputer,nie może oczywiście twierdzić, że łączygo ze ściągającym stosunek towarzyski.Tę przeszkodę w praktyce próbuje się obchodzićprzez wprowadzanie technicznego wymogu,aby wymianę plików poprzedziło „przedstawieniesię” przez ściągającego udostępniającemu,ale zważywszy na czysto konwencjonalnycharakter tej czynności, wydaje się, że łatwobędzie wykazać, iż nie kreowała ona faktycznegozwiązku osobistego. Na pierwszy rzutoka, ściągający plik nie będzie miał problemuz wykazaniem, że dokonał tej czynności dlawłasnego użytku osobistego. Niemniej jednakwiększość programów sterujących sieciamiP2P opiera się na założeniu, że każdy uczestnikprocesu wymiany plików nie tylko ściągaje od innych, ale i udostępnia zasoby, któresam posiada (i tym samym staje się udostępniającym,który z dobrodziejstwa dozwolonegoużytku nie korzysta). Istnieją wprawdzie sieci,gdzie takie zespolenie ściągania z udostępnianiemnie występuje (np. Rapidshare), ale tamz kolei trzeba uiszczać opłaty za poprawienieparametrów ściągania, co z kolei stawia podznakiem zapytania spełnienie warunku nieodpłatnościkorzystania (faktycznie bowiemużytkownik płaci za korzystanie z utworu, choćw nieco zawoalowanej postaci). Tego typuproblemy nie występują natomiast w przypadkukorzystania z serwisów internetowych,oferujących nieodpłatne ściąganie lub transmisjęutworów w czasie rzeczywistym (tzw.streaming) na żądanie użytkownika (np. wspomnianegowyżej YouTube). Tutaj status prawnyużytkownika jest klarowny: dopóki nie korzystaz utworów w celach zarobkowych, możeskutecznie powołać się na licencję ustawowądotyczącą własnego użytku osobistego.Spośród różnych form użytku publicznegodo korzystania z utworówudostępnionych na stronach internetowychodnosić się będą przede wszystkim: dozwolonyużytek szkolny (art. 27 UPAPP),prawo cytatu (art. 29 ust. 1 UPAPP) orazdozwolony użytek prasowy (art. 25 ust. 4w związku z art. 25 ust. 1 UPAPP). W szczególnychprzypadkach tylko będzie możnamówić o dozwolonym użytku związanym z relacjonowaniemaktualnych wydarzeń(art. 26 UPAPP).Art. 27 ustawy stanowi: Instytucjenaukowe i oświatowe mogą, w celachdydaktycznych lub prowadzenia własnychbadań, korzystać z rozpowszechnionychutworów w oryginale lub tłumaczeniu orazsporządzać w tym celu egzemplarze fragmentówrozpowszechnionego utworu.Wświetle tej normy prawnej przesłankamidozwolonego użytku są:a. Podmiotem korzystającym z utworujest instytucja naukowa lub oświatowa.Oznacza to, że podmiot ten musi prowadzićdziałalność naukową (co ja rozumiem jakobadania zmierzające do lepszego zrozumienialub opisania rzeczywistości) lub oświatową(polegająca na rozpowszechnianiu wiedzy lubumiejętności). Przyjmuje się – nieco arbitralnie,moim zdaniem – że działalność naukowa możemieć dla danego podmiotu charakter uboczny(np. biblioteka zatrudniająca jednego pracownikado badań prasoznawczych), ale już oświatamusi być podstawowym profi lem działalnościdanego podmiotu, by można go było uważaćza instytucję oświatową. Nie będzie więcinstytucją oświatową np. fi rma informatyczna,która obok tworzenia oprogramowania komputerowego,prowadzi kursy z zakresu jegoNr 2/2011 KWARTALNIK URZĘDU PATENTOWEGO RP • 47