Nr 2/2011 - Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej BG AGH

Dziedzictwo i nowoczesność. Ochrona wiedzy tradycyjnejcd. dalszy artykułu ze s. 37OCHRONAWIEDZY TRADYCYJNEJW POLSCE– moda czy realna potrzeba?Produkt tradycyjny powstaje dzięki wykorzystaniunie jakichkolwiek metod,lecz takich metod produkcji, które mają charaktertradycyjny. Według art. 47 ust. 2 u.p.t.o możliwości przypisania im tego charakterudecyduje okres ich stosowania. Jeżeli metodajest stosowana co najmniej od 25 lat, możebyć uznana za tradycyjną. Oczywiście możnamieć wątpliwości, czy przyjęcie tak krótkiegookresu posługiwania się jakąś metodą, pozwalającego– w świetle u.p.t. – na uznaniejej za tradycyjną, jest uzasadnione. Okres25 lat to bowiem zaledwie jedno pokolenie.Tymczasem wydaje się, że tradycja, by powstać,potrzebuje co najmniej kilku pokoleń.Niemniej jednak okres 25 lat to okres normatywny,który został wskazany oraz uznanyza wystarczający przez ustawodawcę i tenwłaśnie okres stanowi podstawę do oceny,czy metoda stosowana do produkcji danegowyrobu jest tradycyjna, czy też nie posiadatej cechy. Podobnie wiedza tradycyjna, którajuż w swej nazwie zawiera wymóg „tradycyjności”,powinna opierać się na tradycji,doświadczeniu zdobytemu w ciągu pokoleń.W wypowiedziach na temat wiedzy tradycyjnejnie określa się, jak długo powinien trwać procesjej powstawania i kształtowania. Nie podajesię minimalnego okresu wystarczającegodo przyznania jej cechy „tradycyjności”.Zazwyczaj wymaga się, by rodziła się onaw ciągu stuleci. Czasami jednak pojawiająsię też i takie wypowiedzi, zgodnie z którymiwiedza ta nie musi być odległa w czasie,a więc ukształtować się przed wiekami. Możeteż powstawać współcześnie. W świetle tychostatnich wypowiedzi nie jest więc wykluczonawiedza tradycyjna jedynie z 25-letnim rodowodem.Należy jednak poddać w wątpliwośćzasadność uznania za wiedzę tradycyjną– wiedzę z tak krótką przeszłością (tradycją).Czas wykorzystywania wiedzy tradycyjnejjest tylko jednym z aspektów jej „tradycyjności”.Na tradycyjny charakter tej wiedzy wpływanie tylko czas jej stosowania, lecz przedewszystkim proces jej powstawania w wynikudoświadczeń przekazywanych z pokoleniana pokolenie. Międzypokoleniowy przekazwiedzy nie wymaga przy tym dzielenia się niąwyłącznie między krewnymi, lecz przekaz możeodbywać się pomiędzy członkami wspólnotyniepowiązanymi ze sobą więzami krwi.(…) Przykładowo, chleb prądnicki zostałwpisany na listę produktów tradycyjnych10.10.2005 r. Jednakże tradycja wypiekuchleba prądnickiego sięga XV w. W 1421 r.biskup Wojciech Jastrzębiec nadał częśćgruntów w Prądniku Białym swemu kucharzowi,zobowiązując go w zamian do dostarczaniamu chleba. Jeszcze wcześniej rozpoczętoprodukcję piwa z Ciechanowa. Zostało onowpisane na listę produktów tradycyjnych3.12.2008 r., lecz tradycja produkcji piwaw Ciechanowie sięga XIII wieku.Jednakżeznaleźć można i takie przykłady,które mogą świadczyć o tym, że metodaprodukcji niekoniecznie mogła być już przedmiotemprzekazu z pokolenia na pokolenie.Przykładowo, jeż – ciasto tortowe z masąkremową z czarnej porzeczki – został wpisanyna listę produktów tradycyjnych 10.10.2005 r.Ciasto to jest związane ze wsią Kazimierz (powiatprudnicki) od 1960 roku, kiedy to założonotam Koło Gospodyń Wiejskich i zorganizowanow nim kurs gotowania i pieczenia. Innymprzykładem jest domowy ser parzony z kminkiem,który został wpisany na listę produktówtradycyjnych 28.08.2006 r. Jego produkcjarozpoczęła się w 1992 r.(…) O tradycyjnym charakterze wiedzydecyduje również jej powiązanie z określonąwspólnotą autochtoniczną lub lokalną.To wspólnota ta ma być twórcą tej wiedzyi jej posiadaczem. Zadać więc można sobiepytanie, czy związek taki istnieje w odniesieniudo metod wytwarzania produktu tradycyjnego.Produkt ten powinien być – zgodniez u.p.t. – częścią dziedzictwa kulturowegoregionu, w którym jest wytwarzany. Ponadto,powinien być elementem tożsamości społecznościlokalnej. W ten sposób produktpowiązany jest z pewnym obszarem, na którymjest wytwarzany, a nadto powinien ułatwiaćidentyfi kację z określoną społecznościąlokalną, ma być jej znakiem rozpoznawczym.W konsekwencji również i metoda jegowytwarzania jest powiązana z określonąspołecznością lokalną. Można zatem uznać,że metoda jako wiedza o produkcji określonegoproduktu tradycyjnego wykazuje związekz pewną wspólnotą lokalną.Jednakże powstaje problem, czy tradycyjnąmetodę wytwarzania produktutradycyjnego można nazwać wiedzą tradycyjnąw sytuacji, gdy istnieje możliwość zidentyfi -kowania źródła pomysłu na tę metodę, tj. gdymożna ustalić jej twórcę. W wielu przypadkachpodmioty ubiegające się o wpis produktuna listę produktów tradycyjnych takiegotwórcę wskazują. Przykładowo, jeśli chodzio wspomniany wyżej chleb prądnicki jestnim kucharz biskupa Wojciecha Jastrzębca;w przypadku jeża – gospodynie uczestniczącew kursie gotowania i pieczenia.Tymczasem twórcy wiedzy tradycyjnejsą anonimowi w tym sensie, że pomimo iżpowiązana jest ona z określoną wspólnotąautochtoniczną lub lokalną, jej twórcy zidentyfikować się nie da. Jest ona wytworemokreślonej grupy ludzi, w ramach której wskazaniejej pierwotnego źródła (czyli konkretnejosoby lub osób, które ją stworzyły) jestniemożliwe. Ponadto, co stanowi argumentprzeciwko przyjęciu, iż metody wytwarzaniaproduktu tradycyjnego są wiedzą tradycyjnąjest okoliczność, że w przypadku produktutradycyjnego niekiedy zdarza się, iż tradycyjnemetody produkcji stosują niekoniecznie tewspólnoty lokalne, które produkt tradycyjnyi sposób jego produkcji wymyśliły, lecztakie, które wiedzę tę przejęły i w określonysposób zmodyfi kowały. Przykładowo, napójo nazwie „Benedyktynka” wymyślił w 1510 r.mnich Bernardo Vincelli. W benedyktyńskimklasztorze w Fekamp (Normandia) sporządził94 • KWARTALNIK URZĘDU PATENTOWEGO RP Nr 2/2011