Na omawianym obszarze występuje ogromna liczba antropogenicznych <strong>zbiorników</strong><strong>wodnych</strong> wybudowanych w ściśle określonym celu. W tej grupie genetycznejmieszczą się: baseny przeciwpożarowe i kąpielowe, osadniki różnego rodzajuwód, zbiorniki przy oczyszczalniach ścieków, zbiorniki wody do celów przemysłowychi komunalnych itp. (Jankowski, 1995; Rzętała, 2000a, 2008). Z uwagi nafunkcje, jakie spełniają, są to zbiorniki o bardzo zróżnicowanych parametrach morfometrycznych,jednak najczęściej charakteryzują się niewielkimi powierzchniami(Jankowski, Wach, 1980; Czaja, 1999).2.6. Wody podziemneW regionalizacji hydrogeologicznej zwykłych wód podziemnych zaproponowanejprzez B. Paczyńskiego (1995) obszar Wyżyny Katowickiej znajduje sięw obrębie XII regionu śląsko-krakowskiego, w którym wydzielono subregion górnośląskiXII 2 oraz rejon bytomski XII IC . Jak podaje A. Różkowski (2003a), cechącharakterystyczną regionu górnośląskiego jest piętrowość wód podziemnych.Poszczególne piętra wodonośne rozdzielone są izolującymi jednostkami hydrostratygraficznymi.W hydrogeologicznym profilu tego obszaru występują piętrawodonośne utożsamiane z utworami plejstoceńskimi, triasowymi oraz karbońskimi(Różkowski, 2005).Zalegające na całym omawianym obszarze wodonośne utwory plejstoceńskieodznaczają się zróżnicowanymi właściwościami hydrogeologicznymi. W ich obrębiefunkcjonuje od jednego do trzech poziomów wodonośnych (Różkowski i in., 1997).Na nieprzepuszczalnych utworach lokalnie mogą występować także zawieszonepoziomy wodonośne niepodlegające drenującym wpływom wyrobisk górniczych(Wilk i in., 1990). Jednak największą wodonośnością odznaczają się osady o miąższościod kilku metrów do 30 m, zalegające w dolinach współczesnych i kopalnychrzek: Kłodnicy, Brynicy i Przemszy (Kotlicka, 1964). Zasilane są opadami atmosferycznymi.Natomiast, jak podaje A. Kropka (1986), w obszarach intensywnegodrenażu górniczego może mieć miejsce ucieczka wód z rzek Czarnej Przemszy,Białej Przemszy i Jaworznika do pierwszego poziomu wodonośnego.Triasowe piętro wodonośne w obrębie Wyżyny Katowickiej reprezentowanejest przez 3 niezależne poziomy: wapienia muszlowego, retu oraz środkowegoi dolnego pstrego piaskowca (Różkowski, 2003a). Najwyżej występuje poziomwapienia muszlowego, wykształcony w postaci spękanych oraz skrasowiałychdolomitów diploporowych i kruszconośnych. W głównej mierze zasilany jest przezopady atmosferyczne (Różkowski, 2006). Niżej znajduje się poziom retu, reprezentowanyprzez szczelinowate dolomity oraz kawerniaste wapienie. Zasilanie tegopoziomu odbywa się w miejscach jego wychodni (Wilk i in., 1990). Warstwa izo-3 Przemiany…33
lująca te dwa poziomy wodonośne wykształcona jest w postaci marglistych warstwgogolińskich, które w związku z ich zdyslokowaniem, redukcją oraz dolomityzacjąutraciły właściwości izolujące (Różkowski i in., 1997). Oba poziomy łączone sąw jeden kompleks wodonośny, zwany kompleksem wodonośnym serii węglanowejtriasu (Różkowski, 2003a). Najniżej znajduje się wodonośny poziom środkowegoi dolnego pstrego piaskowca, wykształcony w postaci piasków i słabo zwięzłychpiaskowców. Jego miąższość jest zróżnicowana i zmienia się w szerokim zakresieod dziesiętnych części metra aż do kilkudziesięciu metrów. Z uwagi na porowycharakter oraz ograniczone rozprzestrzenienie, a także intensywny drenaż górniczyodgrywa on drugorzędne znaczenie (Wilk i in., 1990; Różkowski, 2003a).W wodonośnych utworach karbonu występuje kilka oddzielnych poziomówfunkcjonujących w piaskowcach i mułowcach rozdzielonych wkładkami nieprzepuszczalnychiłowców. Poszczególne poziomy odznaczają się miąższością liczącąod kilku do kilkudziesięciu metrów. Obecność stref uskokowych oraz sedymentacyjnychwyklinowań warstw izolujących, a także eksploatacja górnicza doprowadziłydo hydraulicznej łączności poszczególnych karbońskich poziomów wodonośnych(Różkowski, Wilk, 1982; Różkowski, 2003b), przy czym nadal odznaczająsię one zróżnicowanymi właściwościami i parametrami hydrogeologicznymi(Różkowski, 2004). Zasilanie poziomów następuje na drodze infiltracjiopadów atmosferycznych w strefach wychodni, głównie w rejonie hydrogeologicznieodkrytego siodła głównego (Wilk i in., 1990; Różkowski, 2003b), lub teżprzez leżące wyżej przepuszczalne utwory neogenu. Intensywne zasilanie ma takżemiejsce w obrębie kopalnych oraz współczesnych dolin rzecznych wypełnionychwodonośnymi utworami neogenu (Różkowski, Chmura, 1996; Różkowski i in.,1997). Natomiast w rejonie niecki bytomskiej utwory triasu w znacznym stopniuograniczają infiltrację wód do poziomów wodonośnych karbonu (Wilk i in., 1990),jednak rozwój górnictwa węgla kamiennego na tych terenach uaktywnił pionowyprzepływ wód podziemnych przez triasowe formacje geologiczne w niżej leżącepoziomy karbonu (Kropka, 1996).Z uwagi na znaczne zasoby wodne oraz odpowiednie parametry hydrogeologiczne,zgodnie z kryteriami podziału zawartymi w Rozporządzeniu RadyMinistrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczyi regionów <strong>wodnych</strong>, na obszarze Wyżyny Katowickiej wydzielono kilkaGłównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). W utworach plejstoceńskich,w dolinach i dolinach kopalnych, wyodrębniono zbiornik Dąbrowa Górnicza (455).Natomiast zbiornik o nazwie Dolina Kopalna rzeki Górna Kłodnica (331) występujew utworach neogenu wypełniających dolinę kopalną. Największą zasobnościąw wody odznacza się triasowy zbiornik Bytom (329), którego zasięg w przybliżeniupokrywa się z granicami triasowej niecki bytomskiej (Kowalczyk, 2003).Do niedawna w granicach Wyżyny Katowickiej wydzielane były także GZWPw utworach karbonu. Były to: zbiornik Czeladź (456) oraz — w południowej częściWyżyny, na niewielkim fragmencie — zbiornik Tychy — Jaworzno (457). Jednak34
- Page 2 and 3: Przemianygeosystemów zbiorników w
- Page 4 and 5: Robert MachowskiPrzemianygeosystem
- Page 6 and 7: Spis treści1. Wstęp1.1. Zarys pro
- Page 10: Zbiorniki wodne zajmujące niecki p
- Page 14: osiadania stają się one impulsem
- Page 17 and 18: ołów. Pomiar przeprowadzono w Pra
- Page 20 and 21: 0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 2. Lokalizac
- Page 22 and 23: (Karaś-Brzozowska, 1960). Blok zap
- Page 25 and 26: kalizowanych począwszy od warstw b
- Page 27 and 28: Wyżyny Katowickiej występują for
- Page 30 and 31: zachodu na południowy wschód (Rz
- Page 32 and 33: --Rys. 7. Sieć hydrograficzna obsz
- Page 36 and 37: nieodpowiednie parametry jakościow
- Page 38 and 39: 2.8. Zagospodarowanie terenuAktualn
- Page 40 and 41: 3Charakterystyka zbiorników wodnyc
- Page 42 and 43: Proces osiadania inicjuje jedynie p
- Page 44 and 45: Rys. 11. Zasięg osiadań górniczy
- Page 46 and 47: 2 4Rys. 13. Utwory powierzchniowe n
- Page 48 and 49: drugiej wojny światowej Niemcy pro
- Page 50 and 51: a w latach 60. XX w. sięgnięto po
- Page 52 and 53: 0,1 km0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 18. Zm
- Page 54 and 55: niej części rozpoczęto składowa
- Page 56 and 57: 0,1 km0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 20. Zm
- Page 58 and 59: 0,1 kmRys. 21. Zasięgi zbiorników
- Page 60 and 61: zajmując powierzchnię 5,75 ha. Ar
- Page 62 and 63: Dość istotne zmiany, od stanu z 1
- Page 64 and 65: ,w czasie niemal 50 lat ich wygląd
- Page 66 and 67: zbiorników nr 1 i 4 pomierzono tak
- Page 68 and 69: izobat, głębokość oraz powierzc
- Page 70 and 71: ABFot. 5. Stan drogi przed moderniz
- Page 72 and 73: 4Procesy brzegowe i osady dennezbio
- Page 74 and 75: Fot. 6. Roślinność szuwarowa na
- Page 76 and 77: ABFot. 8. Mikroklify wykształcone
- Page 78 and 79: nowanych wód w podłoże. Można t
- Page 80 and 81: Fot. 11. Rozległa strefa akumulacj
- Page 82 and 83: nastąpiła wyraźna redukcja zapyl
- Page 84 and 85:
(Rzętała, 2003). Sporadycznie i t
- Page 86 and 87:
nych ilościach. Nikiel we wszystki
- Page 88 and 89:
Ponadnormatywnym zanieczyszczeniem
- Page 90 and 91:
5Zmienność wybranychwłaściwośc
- Page 92 and 93:
wyraźne przyśpieszenie tempa eutr
- Page 94 and 95:
[%] przypadkówRys 29. Kierunkowa (
- Page 96 and 97:
w wodach zbiornika należy wiązać
- Page 98 and 99:
w tym zbiorniku mają antropogenicz
- Page 100 and 101:
nieco od ogólnie przyjętego schem
- Page 102 and 103:
zbiorniku zaś taki pomiar wykonano
- Page 104 and 105:
do nadmiernego przeżyźnienia wód
- Page 106 and 107:
na zachodzące procesy biologiczne
- Page 108 and 109:
Zmiany temperatury wody zbiorników
- Page 110 and 111:
czaj są nieco niższe niż w pozos
- Page 112 and 113:
Rys. 37. Pionowy rozkład temperatu
- Page 114 and 115:
Tabela 10. Zakres zmian natlenienia
- Page 116 and 117:
Rys. 39. Pionowy rozkład natlenien
- Page 118 and 119:
1987). Zazwyczaj jednak podwyższon
- Page 120 and 121:
nicznych ostatniego z wymienionych
- Page 122 and 123:
wiadały poziomowi ze zbiornika nr
- Page 124 and 125:
sionym terenie i pozbawiony jest do
- Page 126 and 127:
i nikiel). We wstępnych założeni
- Page 128 and 129:
wowany zanik zbiornika jest pochodn
- Page 130 and 131:
wano jednak dopiero od kwietnia 200
- Page 132 and 133:
Tabela 14. Ekstremalne oraz średni
- Page 134 and 135:
jeszcze większa zbieżność, bo a
- Page 136 and 137:
w maju. Jedynie w wodach zbiornika
- Page 138 and 139:
6Zbiorniki w nieckach osiadaniajako
- Page 140 and 141:
Fot. 17. Wpływ osiadań na podtapi
- Page 142 and 143:
na jednym liściu manny mielec moż
- Page 144 and 145:
nej faunie (Betleja, Cempulik, 1992
- Page 146 and 147:
7PodsumowanieGrupa zbiorników wodn
- Page 148 and 149:
się również do wielu innych sztu
- Page 150 and 151:
LiteraturaAbsalon D., Jankowski A.T
- Page 152 and 153:
Choiński A., 1995: Zarys limnologi
- Page 154 and 155:
Duś E., 2008b: Rolnictwo i leśnic
- Page 156 and 157:
Jankowski A.T., 1987: Wpływ urbani
- Page 158 and 159:
ne górnośląsko-ostrawskiego regi
- Page 160 and 161:
Krawczyk W.E., 1992: Metody terenow
- Page 162 and 163:
Machowski R., Ruman M., 2007: Wpły
- Page 164 and 165:
Milecka K., 2007: Możliwości ocen
- Page 166 and 167:
Sympozjum Polsko-Czeskiego. Sosnowi
- Page 168 and 169:
graficzne”. Nr 151. Wrocław—Wa
- Page 170 and 171:
Sokołowski J., 1990: Geologia regi
- Page 172 and 173:
Wolak W., Leboda R., Hudicki Z., 19
- Page 174 and 175:
Robert MachowskiTransformations of
- Page 176 and 177:
On the one hand, subsiding processe
- Page 178 and 179:
ным чем абразионны
- Page 181:
Autor fotografii na okładce: Mariu