a w latach 60. XX w. sięgnięto po niżej zalegające złoża w obrębie poziomu 660 m.Rozwój oraz stosowanie nowych technik prac podziemnych przyczyniały siędo ciągłego zwiększania wydobycia oraz schodzenia na coraz większe głębokości.W 1981 r. uruchomiono wielofunkcyjny szyb o głębokości 944 m, natomiastw 1988 r. kopalnia osiągnęła najwyższe w historii wydobycie, wynoszące niecoponad 5 mln t. Pierwsza połowa lat 90. ubiegłego wieku to okres restrukturyzacjioraz spadek wydobycia węgla kamiennego (Hebliński, Budny, 2006).Główną przyczyną powstania <strong>zbiorników</strong> w południowej części Zabrza byłaeksploatacja pokładów węgla kamiennego warstw grupy rudzkiej, które znajdująsię pod przykryciem osadów morskich z neogenu (rys. 16). Wybieranie urobkuz zawałem stropu rozpoczęto na tym terenie na początku lat 50. XX w. Procesosiadania przebiegał tu nierównomiernie zarówno w czasie, jak i w przestrzeni.Do końca lat 70. XX w. osiadania terenu w Makoszowach pod zabudowaniamidochodziły do 1,0 m, natomiast na pozostałym obszarze były większe, ale nieprzekraczały3,5 m, przy czym proces ten postępował i nadal postępuje w czasie.Rys. 16. Budowa geologiczna starszego podłoża na obszarze występowania <strong>zbiorników</strong> w Zabrzu--Makoszowach (opracowanie własne na podstawie Mapa geologiczna…, 1954c):Neogen: 1 — iły margliste i piaski warstw grabowieckich oraz iły, piaski, piaskowce, wapienie, gipsy i tufity warstw opolskich;Karbon: 2 — piaskowce, łupki i węgiel warstw rudzkich, 3 — łupki, piaskowce i węgiel warstw orzeskich, 4 — węgiel, piaskowcei łupki warstw siodłowych, 5 — łupki, piaskowce i węgiel warstw porębskich i grodzieckich, 6 — uskoki i nasunięcia,7 — sieć rzeczna i zbiorniki wodne.Fig. 16. Geological structure of older substratum in the area of reservoir occurrence in Zabrze--Makoszowy (made by the author on the base of: Geological map…, 1954c):Neogene: 1 — marly clays and sands of Grabowiec Beds and clays, sands, sandstones, limestones, gypsums and tuffites ofOpole Beds; Carboniferous: 2 — sandstones, shales and coal of Ruda Beds, 3 — shales, sandstones and coal of Orzesze Beds,4 — coal, sandstones and shales of Saddle Beds, 5 — shales, sandstones and coal of Poręba and Grodziec Beds, 6 — faults andoverthrusts, 7 — river network and water reservoirs4 Przemiany…49
W innych rejonach dzielnicy obniżenia terenu osiągnęły wartości na poziomie5,0 m, a w dolinie Potoku Bielszowickiego osiadania przybrały dużo większe rozmiary,dochodząc do 12,0 m (Nawrat, 1990). Zalegające na powierzchni osady plejstoceńskiewykształcone w postaci glin zwałowych (rys. 17) oraz występujące podnimi mioceńskie iły stanowią warstwę nieprzepuszczalną; zatrzymując wody napowierzchni, przyczyniają się do powstawania podmokłości, a także <strong>zbiorników</strong><strong>wodnych</strong>.Rys. 17. Formacja osadów powierzchniowych na obszarze występowania <strong>zbiorników</strong> w Zabrzu--Makoszowach (opracowanie własne na podstawie Szczegółowa mapa…, 1957):Neogen: 1 — osady rzeczne ogółem, 2 — piaski jeziorne w stropie zwykle humusowe, 3 — gliny zwałowe lub zwietrzelina glinyzwałowej, 4 — piaski wodnolodowcowe, 5 — sieć rzeczna i zbiorniki wodneFig. 17. Formation of surficial deposits in the area of reservoir occurrence in Zabrze-Makoszowy(made by the author on the base of Detailed geological…, 1957):Neogene: 1 — alluvial deposits in general, 2 — lacustrine sands at the top — common humus sands, 3 — glacial tills or wastemantleof glacial till, 4 — fluvioglacial deposits, 5 — river network and water reservoirs3.2. Czasowe zmiany <strong>zbiorników</strong> <strong>wodnych</strong>Czas powstania poszczególnych <strong>zbiorników</strong> położonych we wschodniej częściWyżyny Katowickiej jest różny. Na mapie z 1960 r. występuje jedynie rozlewiskorzeki Bobrek — zbiornik nr 2, a także zbiornik nr 4 oraz inny akwen niebędącyprzedmiotem badań (rys. 18). Sądzić można, że osiadania gruntu objęły swym50
- Page 2 and 3: Przemianygeosystemów zbiorników w
- Page 4 and 5: Robert MachowskiPrzemianygeosystem
- Page 6 and 7: Spis treści1. Wstęp1.1. Zarys pro
- Page 10: Zbiorniki wodne zajmujące niecki p
- Page 14: osiadania stają się one impulsem
- Page 17 and 18: ołów. Pomiar przeprowadzono w Pra
- Page 20 and 21: 0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 2. Lokalizac
- Page 22 and 23: (Karaś-Brzozowska, 1960). Blok zap
- Page 25 and 26: kalizowanych począwszy od warstw b
- Page 27 and 28: Wyżyny Katowickiej występują for
- Page 30 and 31: zachodu na południowy wschód (Rz
- Page 32 and 33: --Rys. 7. Sieć hydrograficzna obsz
- Page 34 and 35: Na omawianym obszarze występuje og
- Page 36 and 37: nieodpowiednie parametry jakościow
- Page 38 and 39: 2.8. Zagospodarowanie terenuAktualn
- Page 40 and 41: 3Charakterystyka zbiorników wodnyc
- Page 42 and 43: Proces osiadania inicjuje jedynie p
- Page 44 and 45: Rys. 11. Zasięg osiadań górniczy
- Page 46 and 47: 2 4Rys. 13. Utwory powierzchniowe n
- Page 48 and 49: drugiej wojny światowej Niemcy pro
- Page 52 and 53: 0,1 km0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 18. Zm
- Page 54 and 55: niej części rozpoczęto składowa
- Page 56 and 57: 0,1 km0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 20. Zm
- Page 58 and 59: 0,1 kmRys. 21. Zasięgi zbiorników
- Page 60 and 61: zajmując powierzchnię 5,75 ha. Ar
- Page 62 and 63: Dość istotne zmiany, od stanu z 1
- Page 64 and 65: ,w czasie niemal 50 lat ich wygląd
- Page 66 and 67: zbiorników nr 1 i 4 pomierzono tak
- Page 68 and 69: izobat, głębokość oraz powierzc
- Page 70 and 71: ABFot. 5. Stan drogi przed moderniz
- Page 72 and 73: 4Procesy brzegowe i osady dennezbio
- Page 74 and 75: Fot. 6. Roślinność szuwarowa na
- Page 76 and 77: ABFot. 8. Mikroklify wykształcone
- Page 78 and 79: nowanych wód w podłoże. Można t
- Page 80 and 81: Fot. 11. Rozległa strefa akumulacj
- Page 82 and 83: nastąpiła wyraźna redukcja zapyl
- Page 84 and 85: (Rzętała, 2003). Sporadycznie i t
- Page 86 and 87: nych ilościach. Nikiel we wszystki
- Page 88 and 89: Ponadnormatywnym zanieczyszczeniem
- Page 90 and 91: 5Zmienność wybranychwłaściwośc
- Page 92 and 93: wyraźne przyśpieszenie tempa eutr
- Page 94 and 95: [%] przypadkówRys 29. Kierunkowa (
- Page 96 and 97: w wodach zbiornika należy wiązać
- Page 98 and 99: w tym zbiorniku mają antropogenicz
- Page 100 and 101:
nieco od ogólnie przyjętego schem
- Page 102 and 103:
zbiorniku zaś taki pomiar wykonano
- Page 104 and 105:
do nadmiernego przeżyźnienia wód
- Page 106 and 107:
na zachodzące procesy biologiczne
- Page 108 and 109:
Zmiany temperatury wody zbiorników
- Page 110 and 111:
czaj są nieco niższe niż w pozos
- Page 112 and 113:
Rys. 37. Pionowy rozkład temperatu
- Page 114 and 115:
Tabela 10. Zakres zmian natlenienia
- Page 116 and 117:
Rys. 39. Pionowy rozkład natlenien
- Page 118 and 119:
1987). Zazwyczaj jednak podwyższon
- Page 120 and 121:
nicznych ostatniego z wymienionych
- Page 122 and 123:
wiadały poziomowi ze zbiornika nr
- Page 124 and 125:
sionym terenie i pozbawiony jest do
- Page 126 and 127:
i nikiel). We wstępnych założeni
- Page 128 and 129:
wowany zanik zbiornika jest pochodn
- Page 130 and 131:
wano jednak dopiero od kwietnia 200
- Page 132 and 133:
Tabela 14. Ekstremalne oraz średni
- Page 134 and 135:
jeszcze większa zbieżność, bo a
- Page 136 and 137:
w maju. Jedynie w wodach zbiornika
- Page 138 and 139:
6Zbiorniki w nieckach osiadaniajako
- Page 140 and 141:
Fot. 17. Wpływ osiadań na podtapi
- Page 142 and 143:
na jednym liściu manny mielec moż
- Page 144 and 145:
nej faunie (Betleja, Cempulik, 1992
- Page 146 and 147:
7PodsumowanieGrupa zbiorników wodn
- Page 148 and 149:
się również do wielu innych sztu
- Page 150 and 151:
LiteraturaAbsalon D., Jankowski A.T
- Page 152 and 153:
Choiński A., 1995: Zarys limnologi
- Page 154 and 155:
Duś E., 2008b: Rolnictwo i leśnic
- Page 156 and 157:
Jankowski A.T., 1987: Wpływ urbani
- Page 158 and 159:
ne górnośląsko-ostrawskiego regi
- Page 160 and 161:
Krawczyk W.E., 1992: Metody terenow
- Page 162 and 163:
Machowski R., Ruman M., 2007: Wpły
- Page 164 and 165:
Milecka K., 2007: Możliwości ocen
- Page 166 and 167:
Sympozjum Polsko-Czeskiego. Sosnowi
- Page 168 and 169:
graficzne”. Nr 151. Wrocław—Wa
- Page 170 and 171:
Sokołowski J., 1990: Geologia regi
- Page 172 and 173:
Wolak W., Leboda R., Hudicki Z., 19
- Page 174 and 175:
Robert MachowskiTransformations of
- Page 176 and 177:
On the one hand, subsiding processe
- Page 178 and 179:
ным чем абразионны
- Page 181:
Autor fotografii na okładce: Mariu