(Rzętała, 2003). Sporadycznie i tylko na największych zbiornikach położonychw Zespole Przyrodniczo-Krajobrazowym „Żabie Doły” występowały, zwłaszczapodczas silnych jesiennych wiatrów, fale o wysokości od 15 cm do 20 cm. Nie bezznaczenia pozostaje także fakt znacznych wahań poziomu wody w tych zbiornikach.W warunkach zmiennego stanu wody resuspensji podlegają osady dennezalegające w najpłytszych sektorach zbiornika. W okresie niskich stanów wodyfalowanie rozmywa uformowane już osady, a następnie dochodzi do przenoszeniamateriału w głębsze strefy zbiornika, gdzie odbywa się ponowna akumulacjaw postaci osadu redeponowanego. W tym względzie charakteryzowane zbiornikiprzypominają opisywane przez J. Paschalskiego (1959) naturalne zbiorniki astatyczne,które także odznaczają się niewielką głębokością, małą powierzchnią orazdużymi zmianami poziomu wody (Podbielkowski, Tomaszewicz, 1982). W przypadkuanalizowanych <strong>zbiorników</strong> w nieckach osiadania również działania człowiekaw istotny sposób przyczyniają się do zaburzenia osadów dennych. W zbiornikachpołożonych w Sosnowcu obserwowano pozyskiwanie larw owadówz grupy ochotkowatych (rodzina Chironomidae), które znajdują tu dogodnewarunki rozwoju i bytowania (Dukowska, 1999). W tym też celu pobieranoporcje osadów z dna zbiornika, a następnie przepłukiwano je na sitach i odcedzanolarwy. Natomiast w zbiornikach położonych w Bytomiu i Zabrzu obserwowanomasowe pozyskiwanie z toni wodnej dafni (Daphnia), drobnych stawonogówsłodko<strong>wodnych</strong> należących do podrzędu wioślarek. Łapanie tych organizmównajczęściej odbywa się za pomocą siatek o bardzo drobnych oczkach,które umieszczone są na długim drążku. Używanie wspomnianych siatek w konsekwencjidoprowadza do wzbudzania zalegającego na dnie osadu. Zarównoochotkowate, jak i dafnia wykorzystywane są jako pokarm dla rybek akwariowych.Oczywiście, zjawisko resuspensji w istotny sposób wpływa na parametryfizykochemiczne osadów dennych (Wiśniewski, 1995). Ponadto skład chemicznypowierzchniowej warstwy warunkowany jest czynnikami, które decydujątakże o właściwościach fizykochemicznych wody (Marszelewski, 2005).Spośród kilku czynników, które wymienia K. Borówka (2007), w przypadku<strong>zbiorników</strong> <strong>wodnych</strong> w nieckach osiadania poddanych zróżnicowanej antropopresjinajwiększy wpływ wywiera sposób zagospodarowania terenu przed powstaniemzbiornika oraz w czasie jego funkcjonowania. Należy również zwrócićuwagę na właściwości fizykochemiczne opadów atmosferycznych, szczególniew warunkach Wyżyny Katowickiej, gdzie przez wiele lat stan sanitarny atmosferybył katastrofalny. Całokształt oddziaływania antropopresji udokumentowanyjest przede wszystkim obecnością w osadach dennych substancji szkodliwych(Lindström, 2001), w tym tak powszechnych na Wyżynie Katowickiej metaliciężkich (Machowski, Rzętała, 2007).W celu określenia stopnia koncentracji metali ciężkich w osadach opisywanych<strong>zbiorników</strong> pobrano z ich dna kilka prób. Opróbowano zarówno najgłębsze miejscaw zbiornikach, jak i płytszą ich strefę brzegową, gdzie prawie zawsze występo-6*83
wała roślinność zanurzona, a nieco rzadziej także roślinność szuwarowa. Osadymiały półpłynną konsystencję i złożone były głównie z frakcji drobnoziarnistych,które odznaczają się największym stopniem wiązania pierwiastków śladowych.W próbach oznaczono zawartość kadmu, miedzi, niklu, cynku i ołowiu. Należyjednak zaznaczyć, że w analizie opisywane zbiorniki muszą być rozpatrywaneindywidualnie. Jest to uzasadnione dużymi różnicami, jakie występują w bezpośredniejzlewni tych <strong>zbiorników</strong>. Mimo że leżą one w stosunkowo niewielkich odległościachod siebie, ich otoczenie zagospodarowane jest w odmienny sposób. Z tychteż względów w opisywanych zbiornikach występują wyraźne różnice w koncentracjimetali ciężkich w osadach dennych (tabela 4).Tabela 4. Średnia zawartość wybranych metali ciężkich w osadach dennych <strong>zbiorników</strong> <strong>wodnych</strong>w nieckach osiadania na Wyżynie Katowickiej (numeracja jak na rys. 2)Table 4. Average content of selected heavy metals in bottom deposits of water reservoirs in subsidencedepressions in the Katowice Upland (numbers as in fig. 2)LokalizacjaNikiel Miedź Kadm Cynk Ołów[mg/kg]Sosnowiec nr 1 18,73 44,35 4,73 1023,45 188,73Sosnowiec nr 2 6,35 5,25 7,05 303,25 7,85Sosnowiec nr 3 81,25 72,18 13,45 1957,80 281,40Sosnowiec nr 4 37,30 89,38 13,08 3152,78 392,63„Żabie Doły” nr 5 21,40 28,00 19,55 4035,83 635,83„Żabie Doły” nr 6 26,40 89,35 41,68 5404,43 1335,43„Żabie Doły” nr 7 29,13 83,45 28,05 3831,80 965,25Zabrze nr 8 54,78 59,90 3,03 672,40 54,68Zabrze nr 9 19,23 23,80 24,25 2462,40 99,63Zabrze nr 10 21,40 37,25 8,60 893,95 120,65Tło geochemiczne * 5—90 2—60 0,05—0,35 10—120 3—40* Wartości podawane dla wszystkich rodzajów skał osadowych wymienianych przez A. Kabatę-Pendias i H. Pendiasa (1993).Wartości tekstem pogrubionym oznaczają przekroczenie tła geochemicznego.* Geochemical background means the values given for all kinds of sedimentary rocks mentioned by A. Kabata-Pendias and H.Pendias (1993). Thicker values determine the exceeding of geochemical background.Uzyskane wyniki potwierdziły wstępne przypuszczenia o znacznym stopniuzanieczyszczenia osadów dennych wymienionymi metalami (tabela 4). Spośródnich zwłaszcza cynk, ołów i kadm występowały w dużych ilościach i to we wszystkichzbiornikach <strong>wodnych</strong>. Jedynie w przepływowym zbiorniku zlokalizowanymna Bobrku ołów nie przekraczał poziomu przyjętego tła geochemicznego.Zawartość miedzi tylko w kilku przypadkach została pomierzona w podwyższo-84
- Page 2 and 3:
Przemianygeosystemów zbiorników w
- Page 4 and 5:
Robert MachowskiPrzemianygeosystem
- Page 6 and 7:
Spis treści1. Wstęp1.1. Zarys pro
- Page 10:
Zbiorniki wodne zajmujące niecki p
- Page 14:
osiadania stają się one impulsem
- Page 17 and 18:
ołów. Pomiar przeprowadzono w Pra
- Page 20 and 21:
0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 2. Lokalizac
- Page 22 and 23:
(Karaś-Brzozowska, 1960). Blok zap
- Page 25 and 26:
kalizowanych począwszy od warstw b
- Page 27 and 28:
Wyżyny Katowickiej występują for
- Page 30 and 31:
zachodu na południowy wschód (Rz
- Page 32 and 33:
--Rys. 7. Sieć hydrograficzna obsz
- Page 34 and 35: Na omawianym obszarze występuje og
- Page 36 and 37: nieodpowiednie parametry jakościow
- Page 38 and 39: 2.8. Zagospodarowanie terenuAktualn
- Page 40 and 41: 3Charakterystyka zbiorników wodnyc
- Page 42 and 43: Proces osiadania inicjuje jedynie p
- Page 44 and 45: Rys. 11. Zasięg osiadań górniczy
- Page 46 and 47: 2 4Rys. 13. Utwory powierzchniowe n
- Page 48 and 49: drugiej wojny światowej Niemcy pro
- Page 50 and 51: a w latach 60. XX w. sięgnięto po
- Page 52 and 53: 0,1 km0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 18. Zm
- Page 54 and 55: niej części rozpoczęto składowa
- Page 56 and 57: 0,1 km0,1 km0,1 km0,1 kmRys. 20. Zm
- Page 58 and 59: 0,1 kmRys. 21. Zasięgi zbiorników
- Page 60 and 61: zajmując powierzchnię 5,75 ha. Ar
- Page 62 and 63: Dość istotne zmiany, od stanu z 1
- Page 64 and 65: ,w czasie niemal 50 lat ich wygląd
- Page 66 and 67: zbiorników nr 1 i 4 pomierzono tak
- Page 68 and 69: izobat, głębokość oraz powierzc
- Page 70 and 71: ABFot. 5. Stan drogi przed moderniz
- Page 72 and 73: 4Procesy brzegowe i osady dennezbio
- Page 74 and 75: Fot. 6. Roślinność szuwarowa na
- Page 76 and 77: ABFot. 8. Mikroklify wykształcone
- Page 78 and 79: nowanych wód w podłoże. Można t
- Page 80 and 81: Fot. 11. Rozległa strefa akumulacj
- Page 82 and 83: nastąpiła wyraźna redukcja zapyl
- Page 86 and 87: nych ilościach. Nikiel we wszystki
- Page 88 and 89: Ponadnormatywnym zanieczyszczeniem
- Page 90 and 91: 5Zmienność wybranychwłaściwośc
- Page 92 and 93: wyraźne przyśpieszenie tempa eutr
- Page 94 and 95: [%] przypadkówRys 29. Kierunkowa (
- Page 96 and 97: w wodach zbiornika należy wiązać
- Page 98 and 99: w tym zbiorniku mają antropogenicz
- Page 100 and 101: nieco od ogólnie przyjętego schem
- Page 102 and 103: zbiorniku zaś taki pomiar wykonano
- Page 104 and 105: do nadmiernego przeżyźnienia wód
- Page 106 and 107: na zachodzące procesy biologiczne
- Page 108 and 109: Zmiany temperatury wody zbiorników
- Page 110 and 111: czaj są nieco niższe niż w pozos
- Page 112 and 113: Rys. 37. Pionowy rozkład temperatu
- Page 114 and 115: Tabela 10. Zakres zmian natlenienia
- Page 116 and 117: Rys. 39. Pionowy rozkład natlenien
- Page 118 and 119: 1987). Zazwyczaj jednak podwyższon
- Page 120 and 121: nicznych ostatniego z wymienionych
- Page 122 and 123: wiadały poziomowi ze zbiornika nr
- Page 124 and 125: sionym terenie i pozbawiony jest do
- Page 126 and 127: i nikiel). We wstępnych założeni
- Page 128 and 129: wowany zanik zbiornika jest pochodn
- Page 130 and 131: wano jednak dopiero od kwietnia 200
- Page 132 and 133: Tabela 14. Ekstremalne oraz średni
- Page 134 and 135:
jeszcze większa zbieżność, bo a
- Page 136 and 137:
w maju. Jedynie w wodach zbiornika
- Page 138 and 139:
6Zbiorniki w nieckach osiadaniajako
- Page 140 and 141:
Fot. 17. Wpływ osiadań na podtapi
- Page 142 and 143:
na jednym liściu manny mielec moż
- Page 144 and 145:
nej faunie (Betleja, Cempulik, 1992
- Page 146 and 147:
7PodsumowanieGrupa zbiorników wodn
- Page 148 and 149:
się również do wielu innych sztu
- Page 150 and 151:
LiteraturaAbsalon D., Jankowski A.T
- Page 152 and 153:
Choiński A., 1995: Zarys limnologi
- Page 154 and 155:
Duś E., 2008b: Rolnictwo i leśnic
- Page 156 and 157:
Jankowski A.T., 1987: Wpływ urbani
- Page 158 and 159:
ne górnośląsko-ostrawskiego regi
- Page 160 and 161:
Krawczyk W.E., 1992: Metody terenow
- Page 162 and 163:
Machowski R., Ruman M., 2007: Wpły
- Page 164 and 165:
Milecka K., 2007: Możliwości ocen
- Page 166 and 167:
Sympozjum Polsko-Czeskiego. Sosnowi
- Page 168 and 169:
graficzne”. Nr 151. Wrocław—Wa
- Page 170 and 171:
Sokołowski J., 1990: Geologia regi
- Page 172 and 173:
Wolak W., Leboda R., Hudicki Z., 19
- Page 174 and 175:
Robert MachowskiTransformations of
- Page 176 and 177:
On the one hand, subsiding processe
- Page 178 and 179:
ным чем абразионны
- Page 181:
Autor fotografii na okładce: Mariu