<strong>Traumat</strong> <strong>dhe</strong> dukuritë <strong>p<strong>si</strong>kologjike</strong> <strong>si</strong> pasojë e <strong>konfliktit</strong> <strong>dhe</strong> të drejtat e njeriutProf. d-r Zoran Matevski,Fakulteti filozofik, ShkupZgjidhja konstruktive e konfliteve <strong>si</strong> faktor irëndë<strong>si</strong>shëm për mbrojtjen e të drejtave<strong>dhe</strong> lirive të neriutKonfliktet janë dukuri shoqërore që ekzistojnë që nga fillimi i zhvillimitshoqëror. Megjithate, veçmas janë aktual në 50 vitet e fundit, <strong>si</strong>domos <strong>si</strong>rrezikues i të drejtave <strong>dhe</strong> lirive të njeriut. Ajo për të cilën ne do tëangazhaohemi ta aktualizojmë në këtë tekst janë kushtet <strong>dhe</strong> faktorët përzgjidhjen konstruktive të konflikteve të të gjitha llojeve të konflikteve(ekonomike, sociale, familjare, nëmes gjeneratave, politike etj.)Nuk ka dyshim se mënyra më e suksesshme për zgjidhjen e konflikteveështë pengimi i tyre në momentet e ashtuquajtura “të <strong>si</strong>tuates para konfklitit”.Nëse nuk arrijmë me këte, atëherë ndodhë gjendja e <strong>konfliktit</strong> kur subjektet nëkonflikt kanë interesa të papajtueshme, kërkesa <strong>dhe</strong> qëndrime të kundërta. Nëkëtë moment fillojmë të kërkojmë mënyra <strong>dhe</strong> mjete për zgjidhjen e konflitit,që e<strong>dhe</strong> paraqet fazën përfundimtare, pa<strong>si</strong>se më shumë ose më pak, nëse i kemieliminuar shkaqet të cilat i kanë sjellur anët e kundërshtuara në <strong>si</strong>tuatë të tillë.Sociologjia bashkëkohore qytetare (Atkinson W., 1993) njehë disamënyra për zgjidhjen e konflikteve. Mënyra e parë, arritja e marrëveshjes <strong>dhe</strong>pajtueshmërisë në mes palëve të kundërshtuara. Secila nga ato, i respektonkërkesat <strong>dhe</strong> qëndrimet e kundërshtarit gjer në mak<strong>si</strong>mum. Në këtë mënyrëzgjidhja bëhet me respektimin të plot të oponentëve.Mënyra e dytë për zgjidhjen e <strong>konfliktit</strong> është e ndërlidhur mekompromi<strong>si</strong>n. Në raste të tilla njëra nga palët vullnetarisht heq dorë nga njëpjesë e kërkesave të veta, pa<strong>si</strong>se ndjenë dobë<strong>si</strong> <strong>dhe</strong> pamundë<strong>si</strong> të njejtat t´irealizojë në tërë<strong>si</strong>. Atëherë pjesërishtë tërhiqet, që mos të gjendet në pozitë qët´i humbë të gjithë a.Mënyra e tretë, është drejtpërdrejtë e lidhur me forcën e më të fortit. Aime ndihmën e detyrimit, e sjellë anën më të dobët në <strong>si</strong>tuatë, që në tërë<strong>si</strong> t´ipranojë kushtet e tij. Shembull tipik për këte janë konfiktet ekonomike në48
<strong>Traumat</strong> <strong>dhe</strong> dukuritë <strong>p<strong>si</strong>kologjike</strong> <strong>si</strong> pasojë e <strong>konfliktit</strong> <strong>dhe</strong> të drejtat e njeriutorganizatat punuese (ndërrmarjet). Në këto raste shpeshëherë punëdhënë<strong>si</strong>tpërmes llojeve të ndryshme të detyrimeve ua imponojnë kërkesat e tyrepunëtorëve. Gjendje e ngjashme mund të lajmërohet e<strong>dhe</strong> në konfliktet poltike.Pushteti aktual poltik në një shtet, duke e shfrytëzuar pozicionin e dominimit,opozitës mund t´i imponojë qëndrimet e veta. Megjithate, mund të ndodhëe<strong>dhe</strong> rast i kundërt kur opozita në mënyrë të njejt, madje e<strong>dhe</strong> me metoda më tëvrazhda mund të rrënojë qeverinë e një shtetiMënyra e katërt është zgjidhja e ashtuquajtur zgjidhje arbitrare. Kjolajmërohet atëherë kur oponentët në konflikt do të pajtohen për zgjidhjen e<strong>konfliktit</strong>, që të ikuadrohet ana e tretë, të jetë ajo në nivel të individit ose nënivel (llojit) të komi<strong>si</strong>onit. Megjithatë ana e tretë mund të inkuadrohet e<strong>dhe</strong> papajtueshmërin e plotë nga dy palët e kundërshtuara. Kjo zakonisht lajmërohetnë momente, kur egziston rreziku për zgjërimin ekstrem të <strong>konfliktit</strong>, që mundtë sjellë shumë pasoja të padëshiruara. Megjithate <strong>si</strong> do që të jetë dy anëtfillojnë t´i njohin gabimet e tyre <strong>dhe</strong> orvaten di<strong>si</strong> të dalin nga gjendja e tillë ecila në shumë diçka, bartë karakter<strong>si</strong>tika të paqartë<strong>si</strong>së <strong>dhe</strong> paprespektivës.Karekteristika e mënyrës së tillë e zgjidhjes së <strong>konfliktit</strong>, është se, jogjithë ëherë janë zgjedhur të gjitha kundërshtimet në mes tyre. Për shembull nëkonfliktet ekonomike vetëm 62 % nga konfliktet në mes punëdhënsve <strong>dhe</strong>puntorëve në tërë<strong>si</strong> zgji<strong>dhe</strong>n. Madje 38% nga konfliktet jo vetën se nukzgji<strong>dhe</strong>n, por pjesë e tyre e<strong>dhe</strong> më ashpërsohet. Disa nga këto konflikte vetëmse heshten (në formë latente e<strong>dhe</strong> më tej egzistojnë), ndonjë kalon në tjetër,ndërsa ndonjë madje eliminohet në rrugë administartive. (Shipilov. A., 1993)Sa i përket zgjidhjes së konflikteve, autorë të ndryshëm përdorin aparattë kategorive të nocioneve të ndryshme për këte process të rëndë<strong>si</strong>shëmshoqëror. Më së shpeshti terminet e përdorura janë të zënët e frymës,përfundimi, evitimi e shkaqeve, epilog të ndryshëm nga konflikti, zgjërimi nëkonflikt tjetër etj.Të zërët e frymës të konfilktit zakonisht definohet <strong>si</strong> ndërprerje epërkoshme e veprimeve të <strong>konfliktit</strong> në mes anëve të kundërshtuara.Nganjëherë në praktikë nuk ka kushte reale për një gjë të tillë. Për këtekonflikti përfundon vetëm në dukje <strong>dhe</strong> krijohen kushtet ai të shndërrohet nëformë të mshehur ose formë latente. Kjo ndodhë nga se nuk janë flakur shkaqetthemelore për të cilat ka nodhur konfliti. Ky proces nganjëherë është e<strong>dhe</strong>pasojë e ndërrimit të objektit të <strong>konfliktit</strong>. Në kushte të caktura shoqërore përnjë (ose dy) anë të <strong>konfliktit</strong>, objekti i mosmarrëveshjeve mund të shpallet <strong>si</strong> jorelativ <strong>dhe</strong> ndërrohet me ndonjë tjetër më atraktiv. Kjo nënkupton se arrin gjerte ndërrimi i qëndrimeve <strong>dhe</strong> parashikimeve të kundërshatarëve në konflikt.Eliminimi i konflikteve poashtu varet nga elemente strukturale të tyre.Në këtë kuptimm mund të fla<strong>si</strong>m në eliminimin e të ashtuquajturve nxitje, tëcilat e determinojnë konfliktin pa dallim nga personi ose grupit të caktuar.49