<strong>Traumat</strong> <strong>dhe</strong> dukuritë <strong>p<strong>si</strong>kologjike</strong> <strong>si</strong> pasojë e <strong>konfliktit</strong> <strong>dhe</strong> të drejtat e njeriutmr. Metush SulejmaniInstituti për hulumtime sociologjike <strong>dhe</strong> politiko – juridike, ShkupDimenzioni socio-ekonomik i varfлrisл<strong>dhe</strong> pasojat e saja nл shoqлriPas rrënjes së <strong>si</strong>stemit monist në europën jug-lindore u paraqitën shumëndryshime të karaktereve të ndryshme <strong>si</strong>ç janë: ndryshimet politike, ekonomike,sociale, kulturore etj.Padyshim se me shembjen e murit të Berlinit në aspektin global botërorparaqiten dy lloje të proceseve :1.proceset integrative në perendim <strong>dhe</strong>2.proceset dezintegrative në Europën jug-lindoreDerisa në perendim vazhdon kontinuiteti i proce<strong>si</strong>t integrativ i karakteritekonomik politik,ushtarak,social <strong>dhe</strong> kulturor me vlerat e saja demokratike,nëEuropën jug-lindore paraqitet proce<strong>si</strong> dezintegrativ <strong>si</strong> pasojë e të cilit fillonshpërbërja e <strong>si</strong>stemit socialist <strong>si</strong> <strong>si</strong>stem totalitarë. Me fjalë tjera,në këtë pjesë tëeuropës ndodhin ndryshime të thella politike,ekonomike,sociale etj,të cilatishin imperativ i kohës <strong>dhe</strong> të cilat emrohen me një emër të përbashkët –Tranzicion <strong>si</strong> periudhë kalimtare mes socializmit <strong>dhe</strong> kapitalizmit,<strong>dhe</strong> se ështëvështirë të parashikohet kohëzgjatja e kësaj periu<strong>dhe</strong>.Padyshim se këto ngjarje turbulente të Europës jug-lindore e veçanrishtpas shpërbërjes së federatës së Jugoslavisë,ndikuan e<strong>dhe</strong> në R.MaqedonisëProce<strong>si</strong> i tranzicionit në Maqedoni nziti shumë ndryshime në jetën shoqërore<strong>dhe</strong> ekonomike. Sipas shumë parametrave ky proces do të jetë kompleks<strong>dhe</strong> i gjatë <strong>dhe</strong> do të shtrihet në të dhitha sferat e jetës.E<strong>dhe</strong> pse në kontinuitetproblemet ekonomike <strong>dhe</strong> sociale barten që nga <strong>si</strong>stemi i mëparshëm,pas viteve90-ta,mprehtë<strong>si</strong>a e këtyre problemeve fillon të rritet. Pra në aspektin ekonomikndodhën shumë ndryshime të cilat ndikuan që të zvoglohet <strong>si</strong>guria sociale epopullatës. Ajo që ndikoi në kët sferë më së shumti ishte papunë<strong>si</strong>a,largimi ngapuna,ulja e standardit jetësorë et,Kategoria më e rrezikuar janë të papunët,<strong>si</strong>domos të rinjtë,familja rurale<strong>dhe</strong> ata me rroga të ulta <strong>dhe</strong> jo të rregullta. E gjithë ë kjo mundëson të nxitëdiferenca sociale <strong>dhe</strong> etnike mes popullatës.Definimi i varfërisë <strong>si</strong> problem socio-ekonomik84
<strong>Traumat</strong> <strong>dhe</strong> dukuritë <strong>p<strong>si</strong>kologjike</strong> <strong>si</strong> pasojë e <strong>konfliktit</strong> <strong>dhe</strong> të drejtat e njeriutVarfëria <strong>si</strong> pasojë e faktorit socio-ekonomik është problem shoqërorshumdimenzional që do të thotë se ky problem është objekt studimi i : sociologve,p<strong>si</strong>kologve, ekonomistve,antropologve,mejkë<strong>si</strong>së sociale etj. Shikuarnë dimenzionin më të gjerë,problemi i varfërisë nuk është prezent vetëm nëvendin tonë,por përfshihet gati në tërë botën. E<strong>dhe</strong> përkundër arritjeve të lartaekonomike <strong>dhe</strong> teknologjike,përsëri afër 1 miliard njerëz në botë jetojnë nëvarfëri. të plotë. Gjysëm miliard njerëz në botë janë të uritur në aspektinkronik,prandaj kërkesa e këtyre njerëzve është permanente <strong>dhe</strong> e përhershmepër ndihmë. Dukuria e varfërisë ka një histori të gjatë,ajo paraqitet që ngaparaqitja e shoqërisë njerzore e deri më sot. Do të thot se varfëria, gjegjë<strong>si</strong>shtintenziteti i sajë mvaret nga faktori ekonomik –pasuritë natyrore të një vendi<strong>dhe</strong> strukturës udhëheqse. Termi varfëri ka aplikim të gjerë në literaturën sociologjike,socio-<strong>p<strong>si</strong>kologjike</strong>,juridike etj. Kjo dukuri përcaktohet përmes shumëtermave, të cilat në esencë janë të njejta,psh. skamja,ekzistenca minimale,standardminimal jetësor etj.Orvatjet e para për ta definuar varfërinë janë bërë në Angli (1553), e cilazyrtarishtë fillon të kujdeset për të varfërit, duke e definuar <strong>si</strong> “gjendje enjerzve të cilve iu mungojnë mjetet për plotë<strong>si</strong>min e nevojave të tyre elementare.(EncyclopediaBritannica:Macropedic volume 14, Knowledge in-Depth,Founded 1768, 15 th Edition faq.935-939. Në Gjermani psh.WalterHollstein <strong>dhe</strong> Marianne Meinhald,varfërinë e definojnë “<strong>si</strong> gjendje individualeapo kolektive në të cilën një pjese të popullatës nuk iu është mundësuar që nëaspektin përkatës të jetoj,të ushqehet,të fitoj, të furnizohet <strong>dhe</strong> të mbrohet".(Dr.MiraZelenoviq: "Socijalna ugrozhenost", Instituti për politikë sociale,faq.8, Beograd, 1987). Mendim të njejtë ka e<strong>dhe</strong> hulumtue<strong>si</strong> amerikan MajkëlHarington i cili varfërinë e ndërlidhë me nivelin minimal të shëndetit, shërbimetbanesore,ushqimi <strong>dhe</strong> shkollimi,të cilat shkalla e sotme e njohurive shkencorei përcakton <strong>si</strong> të domosdoshme për jetesë, ashtu <strong>si</strong>ç jetohet sot nëSH.B.A.(Majkël Harington:"Amerika e dytë", faq, 240, Beograd) Tek ne Entipër statistikë i R.Maqedonisë, definimin e varfërisë e merr nga programi i eurostatit.Sipastij të varfur llogariten të gjithë ë ata njerëz,familje <strong>dhe</strong> gruperesursëte të cilve (nacionale,kulturore <strong>dhe</strong> sociale),janë në atë nivel që i largojnënga përfshirja minimale e mënyrës së jetesës në vendin në të cilin jetojnë.Nga e gjithë ë kjo që u tha mund të themi se varfëria është një gjendje epërgjithshme apo parciale e njerëzve, qofshin ata <strong>si</strong> familje,shtresa shoqëroreapo grupe tjera ku standardi i tyre jetësorë është buzë ekzistencës.Në lidhje me definimin e problemit të varfërisë nuk ka qëndrim unik,përarsye se në aspektin shkencorë varfëria vështirë mund të definohet,sepse ajoduhet të përcaktohet nga lartë<strong>si</strong>a e të ardhurave, sepse në përcaktimin e nocionit“i varfur”përdoren masa objektive <strong>dhe</strong> subjektive. Në Angli psh.Piter85