Beschrijving juridische kader - Commissie-Samson

Partijen verplichten zich tot bescherming van het kind tegen alle
vormen van seksuele uitbuiting en seksueel misbruik, met name
om te voorkomen dat het kind wordt aangespoord of gedwongen
deel te nemen aan onwettige seksuele handelingen, kinderen
worden uitgebuit in prostitutie of andere onwettige seksuele
praktijken of kinderen worden uitgebuit in pornografische voorstellingen
en pornografisch materiaal (artikel 34).
Het verdrag voorziet in de mogelijkheid van toepassing van
kinderstrafrecht. De strafrechtstoepassing mag geen afbreuk
doen aan het gevoel van waardigheid en eigen waarde van het
kind, die de eerbied van het kind voor de rechten van de mens
en de fundamentele vrijheden van anderen vergroot. Daarbij
wordt rekening gehouden met de leeftijd van het kind en met de
wenselijkheid van het bevorderen van de re-integratie van het
kind en de aanvaarding door het kind van een opbouwende rol in
de samenleving.
Rechterlijke bevelen voor zorg, begeleiding en toezicht, adviezen,
jeugdreclassering, pleegzorg, programma’s voor onderwijs en
beroepsopleiding en alternatieven voor institutionele zorg dienen
beschikbaar te zijn om te verzekeren dat de strafrechtstoepassing
ten aanzien van kinderen hun welzijn niet schaadt en in de
juiste verhouding staat zowel tot hun omstandigheden als tot het
strafbare feit (artikel 40).
Het verdrag kent een toezichtmechanisme. Het Comité voor de
Rechten van het Kind, bestaande uit deskundigen, moet beoordelen
of de partijen voortgang boeken bij het nakomen van hun verdragsverplichtingen
(artikel 43). Partijen zijn verplicht periodiek te
rapporteren over hun concrete inspanningen ter uitvoering van de
in het verdrag neergelegde rechten en over de geboekte vooruitgang
ten aanzien van het genot van die rechten (artikel 44).
Om kort te gaan: het verdrag voorziet in de mogelijkheid van
gedwongen plaatsing van een kind in een pleeggezin of in een
instelling, en in strafrechtstoepassing met vrijheidsbeneming van
een kind dat een strafbaar feit heeft gepleegd. Daarbij geniet het
kind bijzondere bescherming van overheidswege, die mede omvat
bescherming tegen seksueel misbruik.
Ter uitvoering van het verdrag zijn enkele guidelines tot stand
gekomen:
• UN Guidelines van 14 december 1990 for the Prevention of
Juvenile Delinquency
• UN Guidelines van 21 juli 1997 for Action on Children in the
Criminal Justice System
• UN guidelines van 22 juli 2005 on Justice in Matters Involving
Child Victims and Witnesses of Crime
• UN guidelines van 20 november 2009 for the Alternative Care
of Children.
10
2.3 Raad van Europa
2.3.1 EVRM
Het Verdrag van 4 november 1950, Trb. 1951, 154, tot bescherming
van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM)
beschermt mede rechten van (kwetsbare) kinderen. Het EVRM is
op 3 september 1953 in werking getreden, en voor Nederland op
31 augustus 1954.
Het EVRM heeft rechtstreekse werking. Burgers kunnen daaraan
rechtstreeks rechten ontlenen en daarop voor de nationale rechter
een beroep doen. Burgers kunnen zich tot het Europese Hof voor
de rechten van de mens (Hof) wenden met een klacht over schending
van het verdrag door een staat, als nationale rechtsmiddelen
om over die schending te klagen door hen zijn uitgeput.
Het verdrag gaat naar de letter uit van een negatieve benadering
van bescherming van mensenrechten. Een staat moet zich
onthouden van een inbreuk op fundamentele rechten van zijn
burgers, tenzij voor zo’n inbreuk in het EVRM een rechtvaardiging
kan worden gevonden. Het Hof gaat uit van het EVRM als een
levend instrument. Doel en strekking van de verdragsbepalingen
behoeven een interpretatie die passend is in de actuele context.
Het Hof is van oordeel dat een negatieve benadering onvoldoende
effectieve rechtsbescherming kan bieden. In de jaren tachtig van
de vorige eeuw komt het Hof met uitspraken waarbij aan staten
ook een positieve verplichting wordt opgelegd om zijn burgers te
beschermen tegen schending van mensenrechten door medeburgers.
Die verplichting houdt wat het strafrecht betreft tweeërlei
in: het voorzien in een effectief strafrechtelijk instrumentarium en
in daadwerkelijk strafrechtelijk optreden. 1
Bij de bescherming van kinderen draait het om de artikelen 3,
5, 6 en 8.
Artikel 3 bepaalt dat niemand mag worden onderworpen aan
foltering of aan onmenselijke of vernederende behandeling of
bestraffing. Die bepaling geldt allereerst voor het handelen van de
staat en zijn dienaren. Dat betekent in concreto dat de staat een
kind dat onder zijn hoede is, moet beschermen tegen seksueel
misbruik door een persoon aan wiens of wier zorg het kind is toevertrouwd.
Het EHRM grondt op deze bepaling ook de verplichting
van staten om kinderen te beschermen tegen mishandeling of
seksueel misbruik door gezinsleden of medeburgers.
Artikel 5 waarborgt de vrijheid en veiligheid van een persoon en
geeft de voorwaarden voor rechtmatige vrijheidsbeneming. Een
minderjarige kan met het oog op zijn opvoeding of in het kader
van zijn vervolging van zijn vrijheid worden beroofd.
Artikel 6 waarborgt een eerlijk proces en een daadwerkelijke
toegang tot de rechter, en legt enige fundamentele rechten van
een verdachte vast.
1 Zie hierover uitgebreid P.H.P.H.M.C. van Kempen, Repressie door mensenrechten,
over positieve verplichtingen tot aanwending van het strafrecht ter
bescherming van fundamentele rechten, oratie, 2008.