Bronnen16917020-3-1891, Rb.1891:166. Gasmotoren kwamen in <strong>het</strong> plan niet meervoor. De grootste, circa 100 pk, was nog te klein voor deze grote centrale.Jvsl <strong>GEB</strong> 1895, 46-55. Accumulatorenstation A en B resp. 252 en 248cellen <strong>van</strong> ieder 500 kilo. Van Cappelle, Electriciteit, 378. Een derde <strong>van</strong>de kosten voor een elektrische installatie was voor kabels.196 Handelingen 23-4-1891. 3Dir-B & W 13-6-1892, Verz.1892:36b, bijl.1.197 Op 11 juni 1892 werd een elektrische kraan beproefd <strong>op</strong> <strong>het</strong> terrein<strong>van</strong> de Handelsinrichtingen. Buurman Staatsspoorwegen leverde debenodigde elektriciteit. De proef werd geslaagd genoemd. De Ingenieur1892, 258. CiePW-B & W 9-6-1892, Ink.1892:3617. Gemeenteverslag,Jaarverslag KvK 1892, 68. Hamburg deed rond die tijd proeven metelektrische kranen <strong>van</strong> Nagel en Kaemp en AEG. De ervaringen wer<strong>den</strong>uitgewisseld. Van IJsselsteyn, 'Verlichting en krachtsoverbrenging', 6.DirGW-CiePW 30-5-1893, Archief PW, Ink.1893:1768.198 Van IJsselsteyn, 'Verlichting en krachtsoverbrenging', 5.199 CiePW-B & W 8-3-1892, Ink.1892:1322. Notulen B & W 15-3-1892.B & W-CiePW 17-3-1892, Rb.1892:274. Handelingen 7-4-1892.200 3Dir-B & W 13-6-1892, Verz.1892:36.201 Van Cappelle, Electriciteit, 381 en 433-437.202 Rotterdamsche Lloyd-B & W 24-2-1890, Rb.1890:575. Ibidem 3-1-1893, Ink.1893:46. Ibidem 11-4-1893, Ink.1893:1219. Bij onderhandseaanbesteding viel de keuze <strong>op</strong> Eisenwerk vormals Nagel & Kaemp,Hamburg Handelingen 4-1-1894.203 B & W-Raad 22-11-1892, Verz.1892:36. CieGG-B & W 22-9-1892,Verz.1892:36.204 De ontwikkeling onzer electriciteitsvoorziening, 27. De combinatie wisselstroomen hoogspanning werd in Nederland <strong>het</strong> eerst in een centrale toegepastdoor de Maatschappij Electra, in haar centrale aan de Kalverstraatte Amsterdam (1889).205 Heerding, Philips, I, 150. Knap, Mens en bedrijf, 63. Nieuw Stadsarchief,Notulen CieGG 17-6-1891.206 Notulen B & W 7-2-1893. Van Raalte wilde zelfs informatie inwinnenbij andere gemeentebesturen, maar werd hier<strong>van</strong> weerhou<strong>den</strong> door's Jacob. Handelingen 26-1 en 27-1-1893.207 Handelingen 26-1 en 27-1-1893. Van veel kanten kwam protest tegenverder uitstel. CiePW-B & W 5-12-1892, Ink.1892:7865 en 7866.NV Blauwhoe<strong>den</strong>veem-B & W 10-12-1892, Ink.1892:8004. NVBlauwhoe<strong>den</strong>veem-B & W 5-4-1893, Ink.1893:1997, de NV vroegconcessie voor een eigen tijdelijke installatie. Van IJsselsteyn, 'Verlichtingen krachtsoverbrenging', 18. Bahlman en 53 anderen (zich noemende'gebruikers <strong>van</strong> kunstlicht <strong>op</strong> groote schaal')-Raad 20-12-1892,Rb.1892:1089. Handelingen 22-12-1892.208 3Dir-B & W 30-12-1892, Verz.1893:6. 3Dir-B & W 13-4-1893,Verz.1893:18. De uitvinding <strong>van</strong> gasgloeilicht leek nog even roet in<strong>het</strong> eten te gooien, hierover: DirGG-B & W 29-12-1892, Verz.1893:6.Archief PW, Notulen CiePW 29-4-1893, inv.nr.543 speciale vergaderingover elektriciteit.209 3Dir-B & W 13-6-1892, Verz.1892:36. De kosten <strong>van</strong> de grond tbvde centrale en de accumulatorenstations wer<strong>den</strong> buiten beschouwinggelaten; 'eigenlijk allemaal waardeloze grond'. De kosten gemaakt voorde proefkraan wer<strong>den</strong> ook niet gerekend. 3Dir-B & W 13-4-1893,Verz.1893:18 (de antwoor<strong>den</strong> <strong>op</strong> vragen 14a en 14e).210 Van IJsselsteyn, 'Verlichting en krachtsoverbrenging', 24: 'IndienRotterdam zich <strong>het</strong> mon<strong>op</strong>olie voor beide inrichtingen niet had voorbehou<strong>den</strong>zou<strong>den</strong> concessionarissen wellicht goedko<strong>op</strong>er licht en even durekracht hebben kunnen leveren.'211 ƒ 10 min ƒ 4 (loon) min ƒ 2 (afschrijvingen) = ƒ 4 voor elektriciteit.Verbruik <strong>van</strong> 1 kraan per dag 52 072 watt. ƒ 4 : (52 072 : 1000)= ca. 7,5 cent per kWh. Verz.1892:36, 280. Van IJsselsteyn, 'HavenRotterdam', 67. De tarieven voor pakhuizen en kranen waren in 1881belangrijk verlaagd om te zorgen dat de nieuwe werken zo intensief mogelijkgebruikt zou<strong>den</strong> wor<strong>den</strong>.212 1 lamp <strong>van</strong> 16 kaars = 2,25 cent. 3Dir-B & W 13-6-1892, Verz.1892:36,272. DirGG-CieGG 31-3-1890, Verz.1890:16, 107. Grote klanten,bijvoorbeeld de Maatschappij tot Exploitatie <strong>van</strong> Staatsspoorwegen,moesten een gunstiger tarief kunnen bedingen.213 CieFin-B & W 10-5-1893:18.214 CieGG-B & W 22-9-1892, Verz.1892:36.215 CieGH-B & W 12-8-1892, Verz.1892:36.216 B & W-Raad 16-5-1893, Verz.1893:18. Handelingen 15-6-1893.217 B & W-Raad 23-1-1894, Verz.1894:4. Handelingen 22-2-1894.218 3Dir-B & W 13-6-1892, Verz.1892:36, 273 en 280. 3Dir-B & W 13-4-1893, Verz.1893:18, 176.219 CieGG-B & W 16-11-1893, Verz.1894:4.220 Handelingen 22-2-1894.221 B & W-Raad 4-10-1894, Verz.1894:33. Handelingen 18-10-1894. VanIJsselsteyn, 'Verlichting en krachtsoverbrenging', 19-23.222 Jvsl <strong>GEB</strong> 1894, 35-37; 1895, 46-55. Van IJsselsteyn, 'Verlichting enkrachtsoverbrenging', 7-19. Brunhes, 'Installations électriques'.223 Jvsl <strong>GEB</strong>gas 1938,3.224 Klaassen, 'Gasproduktie'.225 In 1956 was <strong>het</strong> aandeel <strong>van</strong> raffinaderijgas in de gaslevering gestegen tot42 procent <strong>van</strong> de totale gasafgifte (gerekend in warmte-inhoud).226 De Vries, Markt als spiegel. Klaassen, 'Gasproduktie'.227 Aanvullend nader bodemonderzoek. NRC 1-10 en 2-10-1992.228 'Vijfentwintig jaar gele<strong>den</strong>: Eerste gaslevering aan Hoek <strong>van</strong> Holland',Energie 2(februari 1956)2, 20-21. Vóór de Eerste Wereldoorlog zou Hoek<strong>van</strong> Holland gas hebben betrokken <strong>van</strong> een voorl<strong>op</strong>er <strong>van</strong> HAMAG, deNoorsche Gas Maatschappij.229 Jvsl <strong>GEB</strong> 1896, 17-19. Jvsl <strong>GEB</strong> 1897, 17.230 Ibidem.231 Jvsl <strong>GEB</strong>gas 1938, 3.232 Jvsl <strong>GEB</strong> 1957, 12.233 Jvsl <strong>GEB</strong> 1898, 65. Ontwikkeling onzer electriciteitsvoorziening, 31, 117en 717. Volgens Feldmann ging Rotterdam al in 1898 over <strong>op</strong> <strong>het</strong>drieleiderstelsel. Ontwikkeling electriciteitsvoorziening tot 1925, 237. VanIJsselsteyn, 'Verlichting en krachtsoverbrenging', 7. Jvsl <strong>GEB</strong>elektriciteit1910, 20. Ibidem 1914, 37. Het kabelnet <strong>op</strong> <strong>het</strong> Noordereiland en rondde Binnenhaven werd in 1901 geheel uitgevoerd als 2 x 220 Volt en demid<strong>den</strong>leider werd geaard. Jvsl <strong>GEB</strong> 1959, 16: 440 Volt gelijkstroomfungeerde tot 1959. Toen werd de laatste installatie <strong>op</strong> de noordelijkeMaasoever overgezet <strong>op</strong> 600 Volt gelijkstroom. In de jaren zestig werd3 x 220 Volt omgebouwd tot 380/220 Volt. Door <strong>het</strong> invoeren <strong>van</strong> eenmid<strong>den</strong>spanning <strong>van</strong> 20 kV in 1985 kon <strong>het</strong> aantal transformatiestappenwor<strong>den</strong> verminderd. In plaats <strong>van</strong> 150 kV-25 kV-10 kV-380 V verliep detransformatie <strong>van</strong> 150 kV, via 20 kV naar 380 V.234 Jvsl <strong>GEB</strong> 1981, 29.235 Jvsl <strong>GEB</strong> 1979.236 Jvsl Vliegasunie 1982-1990.237 Ontwikkeling electriciteitsvoorziening tot 1925, 154-155.238 In 1964 <strong>op</strong>gezegd omdat de overeenkomst haar betekenis had verloren.239 Römer, 'Electriciteitsvoorziening Voorne en Putten', 18. Bakker,Electriciteits voorziening Voorne en Putten, Rozenburg en West-IJsselmonde.Jacobs en Maas, Hogenboom Spijkenisse.240 Gemeenteblad 1894:8.241 Jvsl <strong>GEB</strong> 1896, 73. Ibidem 1902, 91.242 Jvsl <strong>GEB</strong> 1896, 64. Ibidem1898, 76-77.243 Jvsl <strong>GEB</strong> 1902, 66-67. Ibidem 1903, 70-72244 Gemeenteblad 1917:82 en 1918:77. Verz.1918:253. Handelingen 17-10-1918, 637. Ontwikkeling onzer electriciteitsvoorziening, 315.245 Energie 2(september 1956)7, 108.246 G.L.J. <strong>Jan</strong>sma <strong>van</strong> der Ploeg-B & W, Ink.1883:1330. Bertels & Co,Amsterdam-Gemeenteraad Rotterdam, Ink.1884:4777. Handelingen 7-4-1853, 22-10 en 26-11-1885, 6-5, 20-5 en 2-7-1896, 23-8 en 4-9-1888.De Ingenieur 1(30-10-1886) nr. 44, 467. Van Zanten, Rotterdam bij detijd.247 Jvsl <strong>GEB</strong>gas1918, 4.248 Jvsl <strong>GEB</strong> 1901, 46. Ibidem 1905, 47.249 Jvsl <strong>GEB</strong> 1895, 36-37. Ibidem 1896, 37-38.250 Jvsl <strong>GEB</strong>gas 1910, 51. Ibidem 1911, 49. Ibidem 1912, 36.251 Contact 7(december 1939) 203, 216-227. Ibidem 1940, 5, 33, 63-68.252 Jaarverslag Gemeentelijk Rekencentrum Rotterdam 1966-1989.253 Klaassen, 'Gasproduktie'. Kielich, Ondergronds Rijk, 18: Sluiskil. Ibidem,passim.254 Jvsl <strong>GEB</strong> 1974, 45.169-170
Bronnen255 Jvsl <strong>GEB</strong> 1988, 11.256 Jvsl <strong>GEB</strong> 1984, 4.257 Ontwerp-plan reorganisatie Energiedistributie, 107. Overdracht 1-1-1991.258 'Stadsverwarming te Rotterdam', Contact 2(december 1949) 185-189.Aktueel 17-11-1989, 2.259 Jvsl <strong>GEB</strong> 1963, 7.260 Jvsl <strong>GEB</strong> 1990, 42: Gas en elektriciteit hebben vooral hoge inko<strong>op</strong>kosten(ruim 70 procent <strong>van</strong> de totale kosten). De kapitaallasten voor gasbedragen ongeveer 14 procent en voor elektriciteit zo'n 10 procent <strong>van</strong>de totale kosten. Voor stadsverwarming gaat <strong>het</strong> om bijna 60 procent.261 Jvsl <strong>GEB</strong> 1983, 6. Ibidem 1984, 5.262 Jvsl <strong>GEB</strong> 1986, 6.263 Elektriciteit voor Nederland, 38.264 Ibidem.265 Ombouw eenheid 1: 1983-1987, ombouw eenheid 2: 1984-1988.266 Handelingen 16-4-1992, 172.267 <strong>GEB</strong> Tak <strong>van</strong> dienst of Structuur-NV, 6.268 Dessens, 'Elektriciteit en <strong>het</strong> overheidsbeleid', In: Strategische analyse,bijlage I, 7-12.269 Handelingen 16-4-1992, 175-176.270 Handelingen 16-4-1992, 177.271 Handelingen 16-4-1992, 176.272 Overzicht 1980-1992: Strategische analyse, bijlage II, 1.273 Handelingen 16-4-1992, 179. Verg. NRC 6-10-1992.274 Handelingen 16-4-1992, 179.275 Ibidem, 174.276 De Kort, 'Nieuwe ontwikkelingen in de organisatie <strong>van</strong> de energiedistributie'.170
Change language