Licht op het GEB - Jan van den Noort homepage

3P articuliere elektriciteitIn de laatste drie decennia van de negentiende eeuw zette Rotterdamde eerste wankele schreden op het pad van de elektriciteitsvoorziening.Het fenomeen elektriciteit was al wel langer bekend, maar het werdnog niet eerder op grote schaal toegepast als lichtbron of voor de aandrijvingvan motoren. De vele uitvindingen die elkaar in snel tempoopvolgden, maakten het gebruik van elektriciteit mogelijk; de sterkedaling van de kosten bracht het binnen het bereik van velen.StroomversnellingenOm het aandeel van Rotterdam in de geschiedenisvan de elektriciteitsvoorziening op waarde tekunnen schatten is een blik over de grens noodzakelijk.Ontegenzeglijk hebben enkele landgenotenin de achttiende eeuw een belangrijke bijdragegeleverd aan de kennis van het verschijnsel elektriciteit,107 maar in de negentiende eeuw kwamen dedoorbraken toch voornamelijk uit het buitenland.De uitvinding van de gloeilamp veroorzaakte debekendste stroomversnelling in de elektriciteitsgeschiedenis,maar andere vindingen zoals de batterij,de booglamp en de dynamo zijn minstens zobelangrijk geweest voor de introductie van elektriciteit.Door deze vindingen zou de produktie vanelektrisch licht een relatief eenvoudige aangelegenheidworden.Maar aanvankelijk waren de reikwijdte en deomvang van een elektrische installatie nog zeerbeperkt. Om een serieuze concurrent voor gaslichtte worden moest elektriciteit meer dan één lamptegelijk kunnen ontsteken en moest zij over langereafstand vervoerbaar zijn. Beide problemen werdenin de vorige eeuw goeddeels opgelost. De uitvindingvan de transformator vormde het sluitstuk voor hettransport over lange afstand. Dankzij deze verbeteringenin de distributie kon elektriciteit een massaleafzetmarkt bedienen en verdrong zij het gas vrijwelvolledig van de verlichtingsmarkt. 108Als we de achttiende-eeuwse uitvindingen buitenbeschouwing laten, dan zijn er tot het begin van onzeeeuw grofweg vijf momenten waarop de geschiedenisvan de elektriciteitsvoorziening een belangrijkewending maakte. 109 Vijf maal leverde dat een andereinstallatie op met eigen kwaliteiten en beperkingen.Rotterdam volgde de ontwikkelingen aanvankelijkop een afstandje, maar naarmate de stroom versneldedroegen ook Rotterdammers een steentje bij aan hetsucces van het nieuwe licht.Batterij en booglamp In de beginjaren van denegentiende eeuw werden de eerste elektrische lampengeconstrueerd. 110 Twee koolstofstaafjes werdenonder spanning gezet en produceerden een fellevlamboog: de booglamp was geboren. De booglampkreeg zijn elektriciteit aanvankelijk van een batterij.In het jaar 1800 werd de eerste bruikbare batterijontworpen door de Italiaan Alessandro Volta. Samenmet de booglamp vormde zijn 'zuil van Volta' eencomplete elektrische installatie, maar het gebruikervan bleef in aanvang beperkt tot demonstratiesvoor een wetenschappelijk publiek.De eerste openbare proef met elektrische verlichtingwerd pas in 1844 gedaan. Léon Foucaultverlichtte toen het Parijse Place de la Concorde. 111In 1854 werd ook in Nederland met een dergelijkeinstallatie gepionierd. Elektrisch licht was een uitkomstvoor de nachtelijke werkzaamheden aan de474847-48