Licht op het GEB - Jan van den Noort homepage

3. Particuliere elektriciteit365214= dijken= spoorlijn= elektrische installatie0 500 1000 meterFig. 12. De eerste elektrische installaties te Rotterdam (1878-1895)1. De eerste elektrische installatie te Rotterdam, Hotel Leygraaff (1878).2. De winkel van Rooseboom & Co (1880).3. en 4. De Hagenaar Willem Wisse gaf in 1881 demonstraties bij dePassage en in het Park.5. De Nederlandsche Electriciteitsmaatschappij (NEM) stichtteNederlands eerste elektriciteitscentrale aan de Baan (1883) en verlichtteenkele cafés en winkels in de Passage.6. Hotel Coomans (1884).5253Wisse had daartoe een derde aanvraag ingediend. ZijnNV Nederlandsche Maatschappij voor Electriciteiten Metallurgie (NMEM) kreeg een vergunning opdezelfde voorwaarden als de NEM. Wisse maaktedaar overigens geen gebruik van. 133Een Rotterdams raadslid vatte de bedoelingenvan de NEM kort en krachtig samen: 'Eene grootemachine is uit Amerika in aantocht en met behulpdaarvan denken zij te bewijzen dat electrisch lichtwerkelijk goedkoop is.' 134 Mocht de NEM in staatzijn een centrale aan te leggen, deze te exploiterenén haar produkt betaalbaar te houden, dan bezatzij natuurlijk een kolossale voorsprong op al dieelektriciteitsmaatschappijen die in ieder afzonderlijkhuis een installatie moesten aanleggen. De 'groote'Edison-machine die de NEM voor Rotterdam ingedachte had, was voor een belangrijk deel bedoeldals reclamestunt. De centrale, die gevestigd werd aande Baan 34, werd op 18 december 1883 beproefd enbegon de avond daarop met de levering van elektriciteit.Daarmee was de centrale aan de Baan de eersteelektriciteitscentrale in Nederland. 135In de NEM-centrale stonden drie stoommachinesvan elk twintig pk die vier Edison-dynamo's aandreven.Op hun beurt konden die dynamo's duizendEdison-lampen doen branden; voor die tijd was dateen flinke installatie. Vanuit de centrale aan de Baanliep een dikke, dure kabel 'geheel in nauw sluitendeijzeren buizen besloten', naar de tweehonderd meterverderop gelegen Passage aan de Coolvest. 136 Hierwas de kabel aangesloten op de installaties van hetGrand Café du Passage en van enkele winkels, waarondereen sigarenwinkel, een chocoladewinkel eneen 'in parapluiën'.Met name het Grand Café du Passage, waar 172gloeilampen waren aangebracht, trok veel belangstelling.Een van de aanwezige journalisten was zeerte spreken over de lampen boven de leestafel, die'op zeer doelmatige wijze' waren aangebracht, 'daarhet licht van die kroon naar beneden is gericht inplaats van naar boven ... Op de leestafel valt het lichtprachtig neer en wij zouden den ondernemer dezerinrichting bijna aanraden in de lampen boven de billiardsdezelfde naar beneden gaande richting aan te52-53