Licht op het GEB - Jan van den Noort homepage

3. Particuliere elektriciteitbesluit om er zelf een te bouwen. Mede daardoornamen verscheidene Rotterdamse bedrijven de produktievan elektriciteit zelf ter hand.Onder de eerste verbruikers van elektriciteit inRotterdam domineerden de werkplaatsen en fabrieken.Veel bedrijven beschikten over een stoommachineof een gasmotor en hadden de mogelijkheid om derestcapaciteit van hun motorvermogen te gebruikenvoor de opwekking van elektriciteit. Andere bedrijvenwerden gemotiveerd door de speciale eigenschappenvan elektrisch licht, zoals de beperking van hetbrandgevaar en het ontbreken van afvalgassen. DeGroningse historicus Pim Kooij deed onderzoek naarhet verbruik van elektriciteit door de klanten van deGroninger Electrische Blokverlichting Maatschappij.Hij stelde vast, dat het eerste elektrische licht vooralin stoffen- en kledingzaken te bewonderen was. Kooijbeperkte zich echter tot deze ene leverancier vanelektriciteit en liet de verbruikers van doe-het-zelfelektriciteitbuiten beschouwing. 162Onder de eerste Rotterdamse verbruikers van elektriciteitwas slechts in een enkel geval sprake van gebruikvan elektriciteit voor elektromotoren. Doorgaans wektede verbruiker zijn elektriciteit zelf op met behulp vaneen stoommachine of een gasmotor. Als er motorvermogennodig was, lag het meer voor de hand om eenrechtstreekse aansluiting aan de stoommachine of degasmotor te maken dan om daarvoor een elektromotorte gebruiken. Bruikbare elektromotoren kwamenbovendien pas vrij laat op de markt. 163De transformator Of Achilles de Khotinsky werkelijkin staat zou zijn geweest om de Rotterdamsebinnenstad vanuit één centrale te verlichten, zullenwe nooit weten. Wel was duidelijk dat de gemeenteRotterdam voor een dergelijk hoogstandje onvoldoendeknow-how in huis had. Alvorens met elektriciteitaan de slag te gaan moest de gemeente denodige kennis opbouwen. Het initiatief daartoe ginguit van de directeur van de Gemeente Gasfabriek,Th. van Doesburgh. Hij richtte op 16 januari 1889een verzoek tot de commissie voor de Gasfabriekenom een elektrische proefverlichting aan te mogenleggen in het zuiverhuis van de gasfabriek. 164 Hijlichtte toe, dat gas en elektriciteit 'in één hand'geëxploiteerd dienden te worden, omdat zij anderseen 'antagonistisch karakter' zouden krijgen. Eenproefverlichting als deze zou een 'goede oefenschool'zijn. 165 De proefverlichting werd aangelegd en stukjebij beetje werd het aantal lampen uitgebreid. 166 Ookmet de elektrische verlichting van het gemeentelijkedroogdok, aangelegd door Willem Smit, werd enigeervaring opgedaan. 167Gasingenieur P. van Cappelle 168 wierp zich op alselektriciteitsman van de Gemeente Gasfabriek en indie functie bundelde hij de opgedane ervaringen. Hijoriënteerde zich ruim en volgde de internationaleontwikkelingen op de voet. Samen met D.J. Cramer,onderdirecteur van de Gemeente Gasfabriek, bezochthij onder meer een tentoonstelling in Parijs in juli1889. Daar trokken vooral de nieuwe elektriciteitscentraleszijn aandacht. De centrale van Edison,enkele jaren eerder nog het nieuwste van het nieuwste,bleek al weer achterhaald. Edisons centrale konslechts over betrekkelijk korte afstand economischwerken. Naarmate de kabels langer werden nam hetverlies van elektriciteit toe. Door hoogspanning tegebruiken kon het verlies weliswaar worden beperkt,maar in dat geval zouden de lampen massaal doorbrandenen de veiligheid van de afnemers zou erernstig door worden bedreigd. 169In Parijs leek dat probleem tot het verleden te behoren.Een nieuwe vinding, die van de transformator,maakte het mogelijk om hoogspanning om te vormentot een veilige en bruikbare lage spanning. 170 In derapportage over zijn uitstapje naar Parijs schreef VanCappelle enthousiast dat het nu mogelijk werd omvanuit één centrale verschillende delen van de stad tevoorzien van 'hooge spanning'. Dankzij de transformatorkon die hoogspanning na aankomst ter plekkeworden omgevormd tot normale spanning. 171De transformator had één belangrijk nadeel. Hijwerkte alleen met wisselstroom, terwijl het gros vande bestaande installaties op gelijkstroom liep. De616261-62