Geschiedenis Magazine 3 2024

RONALD PRUD’HOMME VAN REINE
De West-Indische Compagnie werd opgericht in 1621,
om na het aflopen van het Twaalfjarig Bestand met
Spanje op zee de oorlog voort te zetten. De VOC deed
dit in de Oost, de WIC richtte zich op de West en kreeg
van de Staten-Generaal het alleenrecht op kolonisatie,
handel en kaapvaart in de gebieden rond de Atlantische Oceaan.
Hier hadden Spanje en Portugal – die sinds 1580 dezelfde koning
hadden en dus beide vijand waren van de Republiek – veel lucratieve
mijnen en plantages. Vooral de kolonies van Portugal waren
aanlokkelijk. Er kwam behalve suiker ook verfhout vandaan,
waar kleurstoffen voor textiel uit werden gewonnen. In
oktober 1623 werd het plan opgesteld om die Portugese
gebieden in de West samen met Portugese
slavenforten in westelijk Afrika te veroveren: het
‘groot desseyn’.
De eerste actie was gericht op de zwaarbewapende
stad San Salvador aan de Bahia
de Todos os Santos (de Allerheiligenbaai)
in Brazilië. Dit was een grote en dus kostbare onderneming, wat
verschillende leden van het WIC-bestuur, de Heren Negentien,
huiverig maakte. De voorstanders meenden echter dat de Bahia,
waar de grote WIC-schepen zonder problemen konden manoeuvreren,
met een goede planning betrekkelijk gemakkelijk kon worden
verrast. Vanuit de Bahia zouden vervolgens diverse andere gebieden
in Amerika eenvoudig zijn te overvallen. Er was alleen wel wat haast
bij: eind april, uiterlijk begin mei 1624 zouden de laatste suikerschepen
van het seizoen naar Portugal vertrekken, en die wilde de WIC
ook buitmaken. Met meerderheid van stemmen werd uiteindelijk
besloten de vloot die onder leiding van de Amsterdammer
Jacob Willekens voor een operatie tegen Portugees Luanda
was bijeengebracht was (zie kader), eerst naar Brazilië te
zenden. Rotterdammer Piet Hein – bij velen bekend
als veroveraar van de Spaanse Zilvervloot – werd
viceadmiraal.
Hels vuur
Aan het einde van 1623 was in alle stilte de
vloot met bestemming San Salvador uitgerust:
22 schepen en 4 jachten, bemand met ongeveer
3300 koppen (inclusief een groot aantal
soldaten) en bewapend met circa 450 kanonnen.
Kolonel Johan van Dorth was aangewezen
om als gouverneur op te treden nadat de stad
was veroverd.
De schepen bereikten de Bahia op 8 mei 1624 (behalve
Van Dorths schip, dat onderweg afgedwaald
was). Ze ankerden ‘s avonds op enige afstand, om niet
te worden ontdekt. Die avond en nacht werd alles in
gereedheid gebracht om de volgende ochtend te kunnen
toeslaan.
De Bahia is een wijde inham, afgescheiden van de oceaan door het
eiland Taparica. San Salvador ligt aan de noordzijde van de ingang,
aan een eigen baai op een steile heuvel. Vanuit drie forten hielden
de Portugezen de binnenlopende schepen in de gaten; ook waren
ze begonnen aan de bouw van een waterfort, met steil uit zee oprijzende
muren, die met geschut waren bezet.
De landingstroepen werden op de vier grootste Nederlandse schepen
geconcentreerd. In de ochtend van 9 mei voeren de Nederlanders
in de richting van het fort San Antonio, dat tezamen met de
andere forten een hels vuur op hen opende. De kanonnen waren
echter zo hoog opgesteld dat ze maar weinig schade aanrichtten.
Om de vijand te misleiden bleven de landingstroepen, circa 1200
man, aanvankelijk bij de rest van de vloot, die de baai binnenzeilde
en op een musketschot afstand van het waterfort voor anker kwam.
Willekens stuurde drie boten met elk twintig man aan boord naar de
Gezicht op San Salvador en de forten aan de ingang van de baai
van waaruit de Nederlandse vloot beschoten wordt tijdens de
verovering op 10 mei 1624 (detail van prent van Claes Jansz. Visscher
uit 1624). Op het portret staat Piet Hein. Hij liet zich in 1625
voor het eerst schilderen, met de gouden ketting die hij van de
Staten-Generaal had ontvangen als dank voor zijn inzet bij San
Salvador. Hij gaf de opdracht aan de Rotterdamse schilder Jan
Daemen Cool, in die jaren de toonaangevende portrettist van de
Maasstad (kopie uit 1629 naar een origineel van Cool uit 1625;
beide afbeeldingen, Rijksmuseum Amsterdam).
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024 11