Geschiedenis Magazine 3 2024

FEMKE DEEN
Margaretha werd opgevoed met de overtuiging dat zij verantwoordelijk
was voor het veiligstellen van het erfgoed voor het
nageslacht. Ze eiste na haar huwelijk dan ook een actief aandeel
op in het bestuur. Ze onderhandelde vaardig over het heffen van
belastingen en bleek een harde maar gerespecteerde gesprekspartner
van de grote steden van Vlaanderen. Ze was een belangrijke
diplomatieke schakel tussen haar Franse echtgenoot en de
Nederlanden en speelde als ‘natuurlijke vrouwe van Vlaanderen’
een doorslaggevende rol in de verzoening tussen Bourgondiërs
en opstandige Vlamingen. Ze bevestigde verschillende privileges
van Vlaamse steden, waarbij ze liet zien een goed oog te hebben
voor hun economische belangen.
Zij en Filips versterkten hun invloed in het noorden verder door
een strategisch dubbelhuwelijk te arrangeren: dochter Margaretha
van Bourgondië trouwde met Willem van Beieren, erfgenaam
van Henegouwen, Holland en Zeeland, terwijl oudste zoon Jan
trouwde met Margaretha van Beieren, de zus van Willem.
Margaretha en Filips belichaamden een vorm van tweehoofdig
bestuur dat werd overgenomen door hun nakomelingen.
Vanwege de uitgestrektheid van de bezittingen delegeerde de
hertog een deel van de macht aan Margaretha, op wier militaire,
diplomatieke en financiële capaciteiten hij vertrouwde. Zo was
zij het die in 1373 het land in staat van paraatheid bracht om een
aanval van de hertog van Lancaster te weerstaan. Ook speelde ze
een belangrijke diplomatieke rol in de totstandkoming van vrede
tussen Engeland en Frankrijk.
Margaretha was financieel onafhankelijk en leende haar man
grote sommen geld. Na zijn overlijden in 1404 volgde oudste zoon
Jan zonder Vrees hem op als hertog van Bourgondië, maar Margaretha
behield de graafschappen Vlaanderen, Artois en Franche-
Comté. Deze bleef ze actief besturen. Toen ze later ook Brabant
erfde, schoof ze haar derde zoon Anton naar voren, maar ze bleef
hem nauwlettend controleren en voorzien van advies, manschappen
en geld. Na haar dood in 1405 was de Bourgondische macht
stevig gevestigd in de Lage Landen – dankzij Margaretha.
2 Margaretha van Bourgondië (1374-1441)
De reputatie van Margaretha van Bourgondië wordt overschaduwd
door die van haar dochter, Jacoba van Beieren, de gravin
van Holland, Zeeland en Henegouwen. Margaretha speelde echter
een beslissende rol in de geschiedenis die Jacoba bekend maakte:
de strijd om de macht in Holland en Zeeland.
Margaretha werd door haar ouders Margaretha van Male en Filips
de Stoute opgevoed met een groot dynastiek bewustzijn en haar
moeder had getoond welke rol vrouwen konden spelen in het beschermen
en uitbouwen van zowel de dynastie van herkomst, als
die waarin ze trouwden. Na haar huwelijk met Willem van Beieren
was Margaretha’s lot verbonden aan diens graafschappen Holland,
Zeeland en Henegouwen. Deze erfenis moest veilig worden
gesteld voor de wettige erfgenaam: Jacoba, die enig kind bleef.
Tijdens haar huwelijk behartigde Margaretha actief en behendig
de belangen van zowel de Bourgondische als de Beierse dynastie,
wat de alliantie tussen de vorstenhuizen versterkte. Zo bemiddelde
ze tussen haar broer Jan zonder Vrees en de koning van
Frankrijk, toen deze in onmin waren geraakt.
Na de dood van haar echtgenoot lieten de Bourgondiërs hun oog
vallen op de erfgoederen van Jacoba. Margaretha koos voor haar
dochter en gebruikte daarbij alle middelen waarover ze beschikte.
Als weduwe was ze financieel onafhankelijk, sterker, ze was schatrijk,
en ze maakte gebruik van een breed netwerk van bondgenoten.
Bovendien zocht ze huwelijkspartners voor haar dochter
die haar vooruit konden helpen. Tegelijkertijd hield Margaretha
voor de buitenwereld een schijn van neutraliteit op, waardoor ze
Jacoba’s belangen beter kon behartigen aan de onderhandelingstafel.
De druk op moeder en dochter nam toe toen de verschillende
huwelijken van Jacoba geen nakomelingen opleverden. In een poging
de Bourgondiërs te slim af te zijn, schoof Margaretha zichzelf
in Brabant als ‘wettige erfvrouw’ naar voren toen haar neef stierf
zonder erfgenaam. Deze claim was legitiem, en Margaretha wist
haar aanspraak jarenlang te gebruiken als pressiemiddel. Uiteindelijk
kozen de Staten van Brabant voor haar tegenstander, Filips
de Goede. Pas toen Jacoba de strijd noodgedwongen staakte en
afstand deed van de grafelijke macht over Holland, Zeeland en
Henegouwen, gaf Margaretha tegen betaling haar aanspraak op
Brabant op.
Margaretha van Bourgondië tijdens haar huwelijk met Willem van Beieren
in 1385 te Kamerik. Zij staan rechts, en links staan (Willems zus) Margaretha
van Beieren en (Margaretha’s broer) Jan van Bourgondië (Breslauer
Froissart, Staatsbibliotheek Berlijn).
2
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024 29