Geschiedenis Magazine 3 2024

Opgegraven
Portugese kookpot uit de Korte
Houtstraat (ca. 1600-1650). Dergelijke
kookpotten waren in de 17de eeuw zeer
gebruikelijk in Portugal en worden bij
opgravingen daar veelvuldig teruggevonden.
In Nederland is zulke kookwaar
uitsluitend aangetroffen op de plek van
het voormalige Vlooienburg. Deze Portugese
potten (tachos) werden niet op grote
schaal verhandeld in Noordwest-Europa;
ze moeten wel uit de huisraad van de
Portugese Vlooienburgers komen. Het
lijkt erop dat deze eerste generaties migranten
kookgerei van thuis meenamen
en gebruikten, om vervolgens over te
stappen op lokale producten, aangezien
de meeste kookpotten
van dit
type dateren
uit de periode
1600 tot 1675.
Strooppot (ca.1600-1700),
afkomstig uit een beerput
op het binnenterrein van de
suikerraffinaderij op Vlooienburg.
Bovenop de potten
werden een soort kegelvormige
aardewerken trechters
geplaatst waarin warme suikerrietstroop
werd gegoten. Zo ontstonden
de suikerkegels of suikerbroden
waarnaar de naam ‘de Vier Suikerbroden’
van de Duits-Lutherse suikerbakker op
Vlooienburg verwijst.
Indiase zijden doek uit een beerput
aan de Lange Houtstraat (ca. 1650-
1725), een van de wonderbaarlijk goed
bewaard gebleven textielfragmenten
die het onderzoek in de beerputten van
Vlooienburg in 1980-1981 aan het licht
bracht. Het patroon is ontstaan door
de tie-dye-techniek, waarbij er voor het
verven eerst stukjes stof bijeen
geknoopt worden met touw – op
die plekken bereikt de verf de
stof niet. Deze techniek kwam
destijds nog niet voor in Europa
en gezien kleur en patroon lijkt
het erop dat deze doek is geïmporteerd
uit de regio Rajasthan
in India, mogelijk door één van de
textielhandelaren op Vlooienburg.
Portugese drinkkopje
uit de beerput van Lange
Houtstraat 54 (3F) (ca. 1600-1650).
In 17de-eeuws Portugal waren ongeglazuurde
aardewerken drinkkopjes –
pucaros – ontzettend populair. Binnenin
zijn kleine sliertjes van klei te zien. Deze
werden soms opzettelijk aangebracht
om de afgifte van de mineraalachtige
kleigeur en -smaak te bevorderen. Dit
exemplaar is waarschijnlijk gemaakt in
Coimbra (Portugal) en meegebracht door
migranten om hen aan de smaken en
geuren van hun thuisland te herinneren:
in 1695 omschreef de Italiaanse filosoof
en schrijver Lorenzo Magalotti de geur
van pucaros (buccheri in het Italiaans) als
die van ‘dampende zon-gebrande aarde
na een regenbui’. Drinkkopjes zoals deze
en fragmenten hiervan zijn in Nederland
vrijwel alleen bekend van opgravingen bij
het voormalige Vlooienburg en omliggende
straten.
Vondsten: afdeling Monumenten en Archeologie, Gemeente Amsterdam. Foto’s: R. Tousain.
van de ‘Tempel Salomons’ (N). In dit
religieuze museum toont een leraar Hebreeuws
geïnteresseerden uit binnen- en
buitenland tegen betaling van entreegeld
zijn zelfgemaakte houten schaalmodel
van de Bijbelse tempel van Salomon.
We komen bij het eindpunt van ons
blokje om: het woonhuis van Gaspar
Méndez del Arroyo, alias Abraham Idaña
(O). Hij was een geslaagd zakenman in
Madrid, tot hij in 1660 met zijn vrouw en
twee zoontjes op de vlucht sloeg voor de
inquisitie omdat hij niet voor zijn Joodse
geloof kon uitkomen. In Amsterdam
kon dat wel en kochten zij dit huis op
Vlooienburg. Met zijn textielbedrijf, door
te handelen in VOC-aandelen en de verhuur
van zijn benedenverdieping houdt
hij de schoorsteen rokend.
Abraham Idaña is ook actief als schrij-
ver. In de vorm van gefingeerde brieven
aan de Spaanse inquisitie steekt hij de
loftrompet over zijn nieuwe woonplaats, in
de hoop dat andere Spaanse crypto-Joden
zijn voorbeeld volgen en naar Amsterdam
komen. Met vaste hand kopieert Idaña
tevens polemische geschriften tegen het
christendom, verluchtigd met tekeningetjes.
Het zelfportret op het titelblad van
zijn manuscript is een zeldzame afbeelding
van een bewoner van Vlooienburg.
Driehonderd jaar na het overlijden van
Abraham Idaña vonden archeologen een
‘vuurtest’ in de beerput achter zijn huis. In
zo’n kom met een oortje kon je steenkooltjes
aansteken en dan veilig verplaatsen. Mensen
zetten ze in een stoof. Lekker voor Idaña’s
Spaanse voeten in het koude Holland.
Marijn Stolk is archeoloog. Ze promoveerde op
het proefschrift The Archaeology of Vlooienburg:
Materiality and Daily Life in Multicultural Amsterdam,
1600-1800 (Universiteit van Amsterdam,
2022).
Maarten Hell is historicus. Zijn boek Verloren
wereld in de Amstelbocht. Leven op Vlooienburg
1600-1815 komt medio april uit bij Walburg Pers.
Fela was niet de enige zwarte vrouw die
op Vlooienburg woonde; meerdere zwarte
mensen hadden zich al vanaf de late 16de
eeuw in de buurt gevestigd. Eerder schreef
Mark Ponte in Geschiedenis Magazine over
hun leven. Verder lezen?
Scan de QR-code of ga naar
https://geschiedenismagazine.nl/de-eerste-zwarteamsterdammers
26
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024