Geschiedenis Magazine 3 2024

OVERLEVEN IN KOBARID
Het Sloveense grensplaatsje Kobarid hoorde
tussen 1500 en 1915 bij Oostenrijk. Daarna walste
de 20ste eeuw over de inwoners heen. Theo
Toebosch vertelt hun verhaal
Mussolini komt langs
‘Duce! Duce!’ De inwoners van Kobarid
juichten Mussolini toe, toen hij in de
middag van 20 september 1938 staande
in zijn Alfa Romeo het dorpsplein opreed.
Op dat moment heette Kobarid al weer
bijna twintig jaar Caporetto. En sinds het Verdrag van Rapallo,
dat in 1922 de grenzen tussen Italië en het koninkrijk
Joegoslavië had geregeld, waren de inwoners officieel allemaal
Italianen. En dus was het ‘normaal’ dat dorpelingen
gingen studeren in Bologna, werken in een fabriek in Turijn
of huishoudster werden in Rome.
Hoe hard ze ook voor hem juichten, de Duce zelf zag de
Kobariders nog niet als volwaardige Italianen. Voor hem
waren het allogeni, wezens met een vreemde afkomst.
Maar met onderwijs in alleen de Italiaanse taal, het verbod
op Sloveense taal en cultuur, en huwelijken met Italianen
moesten ze volgens Mussolini op een dag wel échte Italianen
kunnen worden.
Op de omgeving had Mussolini al zijn stempel gedrukt.
Overal verrezen bouwwerken in fascistische stijl. Het
kerkje voor Sint Antonius, dat vanaf een heuvel op het
dorp uitkeek, was onderdeel geworden van een sacrario militare,
een monument ter ere van 7014 Italianen die hier in de Eerste
Wereldoorlog waren gesneuveld. Hun stoffelijke resten lagen
achter marmeren platen met het opschrift presente: ze waren als
het ware klaar om op het commando van de Duce opnieuw de
strijd aan te gaan.
Jongens en mannen uit Kobarid hadden meegewerkt aan de
bouw van het oorlogsmonument. Een welkome aanvulling op
hun inkomen. Dat bij de werkzaamheden de resten van een
voor-Romeinse nederzetting waren verwoest, hadden ze voor lief
moeten nemen. Nu stonden ze met honderden uit de omringende
dorpen langs de kant om te zien hoe Mussolini het ossuarium
kwam inwijden. Gekleed in uniform liet de Duce zich ontvangen
door vrouwen en meisjes in klederdracht, die muziek maakten en
een dans uitvoerden. Een meisje in het uniform van de Balilla, de
fascistische jeugdbeweging, sprak hem toe: ‘Duce, uit naam van
alle bewoners van Caporetto bied ik u deze bloemen aan uit de
bergen waar u hebt gevochten.’ Terwijl een van de lokale fascisten
haar optilde, drukte de Duce een kus op haar voorhoofd.
Wat Mussolini niet wist: het meisje, Tatjana geheten, was de
dochter van een heimelijke Sloveense nationalist. En hij was
niet de enige in Kobarid die zich ook na twintig jaar nog altijd
verzette tegen de Italiaanse overheersing. Meerderen waren lid
van TIGR, de verzetsbeweging die zich inzette voor de bevrijding
van het gebied rond Triëst, Istrië, Gorizia en Rejika. De TIGR-cel
in Kobarid zorgde vooral voor de verspreiding van Sloveense
Ansichtkaart 1908 (Wikimedia Commons).
lectuur, maar Frans Kavs uit het nabije gehucht Cezsoča hoorde
bij de verzetsmensen die ook geweld wilden gebruiken. Hij had
het plan om, als Mussolini het ossuarium had ingewijd, op diens
auto te springen en een bomgordel tot ontploffing te brengen.
De volgende dag kopten de internationale kranten echter niet
‘Mussolini gedood in Caporetto!’ Kavs had op het laatste moment
van de aanslag afgezien. Mogelijk omdat zich te veel inwoners
rond Mussolini bevonden. Er is ook het onbevestigde verhaal dat
de Britse geheime dienst MI6 de aanslag had afgeblazen, omdat
ze meenden dat Mussolini bij de geplande besprekingen tussen
de Britse premier Chamberlain en Hitler in München een vredesrol
zou kunnen spelen.
Nadat Mussolini ongeschonden was vertrokken, moesten de
Kobariders nog vijf jaar ‘onder Italië’ doorbrengen. De Duce kwam
niet meer langs. In het Kobarid Museum herinnert een foto aan
zijn laatste bezoek: Mussolini geeft Tatjana een kus op haar voorhoofd.
Ontelbare fascisten hadden vervolgens Tatjana aangeraakt
op de plek waar Mussolini haar had gekust. Precies daar had ze
een moedervlek gekregen. ‘Een cadeautje van Mussolini en een
straf van God,’ zei ze er tot haar dood in 2011 gekscherend over.
Volgende aflevering: De partizanenrepubliek van Kobarid
Theo Toebosch is journalist, gespecialiseerd in archeologie, erfgoed,
oudheid en geschiedenis. Van hem verscheen Kobarid. Het dorp met te veel
geschiedenis (De Bezige Bij, 2023).
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024 15