Geschiedenis Magazine 3 2024

COLUMN
MARIANNE MOOIJWEER
Groezelig en verguld
Steenrijke
ondernemers
die ongehinderd
geld
binnenharkten
‘Mark Twain, America’s best humorist’,
luidt de titel van deze prent uit 1885
(Library of Congress).
‘Nou, hiér giet het!’: de geijkte
reactie als ik op een
regenachtige dag telefoneer
met een onbekende
en mijn achternaam
noem – verzin zelf zouteloze varianten
voor ander weer. Vermoeiender wordt het
als ze eraan toevoegen: ‘Dat heeft u zeker
wel eens vaker gehoord.’ Tsja. Ik ben dus
de laatste die een naamgrap mag maken,
maar ik maak toch een uitzondering voor
mijn gehate leraar Duits. Ik heb zijn vak
na de vierde opgelucht als overbodige
bagage overboord gekieperd – hij heette
Ballast. ‘Sie sollen sich konzentrieren!’,
maande hij wanhopig. Ik had gewoon belangrijker
dingen aan mijn hoofd (jongens,
en jongens) en deed het minimum. Ik ben
er niet trots op, maar zo was het.
Meneer Ballast kwam in mijn gedachten
bij de hilarische klaagzang ‘The Awful
German Language’, een hoofdstuk uit The
Tramp Abroad (1880) van de Amerikaanse
schrijver Mark Twain. Hij is in Heidelberg
en volgt er Duitse les maar struikelt over de
eigenaardigheden van die taal. Een bericht
dat hij zogenaamd uit de krant citeert: ‘In
het ziekenhuis hier werd gisteren met succes
een woord van dertien lettergrepen uit
een patiënt verwijderd.’
Mark Twain (ofwel Samuel L. Clemens) is
bekend om zijn avonturenboeken over
Tom Sawyer en Huckleberry Finn, maar
publiceerde veel meer. Hij sabelde met zijn
satirisch gevoel voor humor neer wat hij
absurd of verwerpelijk vond. In zijn boek
The Gilded Age. A Tale of Today (1873) waren
dat de inhaligheid, oplichterij en politieke
corruptie rondom de grondspeculatie.
Later leenden historici die term voor het
Amerika van de late 19de eeuw: het ‘vergulde
tijdperk’ van steenrijke ondernemers
die ongehinderd geld binnenharkten en
protserig hun nieuwe welvaart tentoonspreidden.
Ook andere schrijvers laakten de
impact van het ongebreidelde kapitalisme,
zoals de zeer productieve Upton Sinclair.
The Jungle uit 1906, het bekendste van
zijn bijna honderd boeken, speelt in de
industriële slachterijen in Chicago. Hij wilde
mededogen en verontwaardiging wekken
met gruwelverhalen over de slechte
arbeidsomstandigheden: spekgladde tegelvloeren,
manshoge lekkende vaten met
chemicaliën, de onverbiddelijke lopende
band. De lezers vreesden echter vooral dat
hun vlees niet oké was. Nog hetzelfde jaar
werd de Meat Inspection Act aangenomen,
maar de werkvloer bleef gevaarlijk.
Dan had Jacob Riis meer eer van zijn werk.
We zouden hem nu een onderzoeksjournalist
noemen. Hij ging met een camera de
achterbuurten van New York in, experimenteerde
er met flitslicht, en confronteerde in
zijn boek How the other half lives (1890) de
rest van de stad met een groezelige verborgen
wereld vol criminaliteit en armoede.
Zijn boeken en veelbezochte lezingen met
indringende lichtbeelden leidden tot sloop
van de bouwvalligste huurkazernes aan
Mulberry Street. Veel bewoners verzetten
zich daartegen, tot onbegrip van Riis
en andere hervormers die onvoldoende
beseften dat die mensen, vaak pas in de VS,
bewust voor de lage huren van de sloppen
kozen. Riis zelf had er als verse immigrant
uit Denemarken ook gewoond, maar was
zo snel mogelijk vertrokken. Hij snapte niet
dat anderen wél bleven: zij probeerden zo
soms te sparen voor een groter huis om
hun familie te laten overkomen. Zo kan het
dat Riis, de pionier in realistische fotoreportages,
van historici het verwijt kreeg dat hij
te weinig oog had voor de realiteit.
Marianne Mooijweer is hoofdredacteur van
Geschiedenis Magazine.
Lees verder over de Gilded Age op p. 66
4
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024