Geschiedenis Magazine 3 2024

katers en huilden de honden. De dieren
dienden als gezelschap, werkkrachten
en voedsel, maar fungeerden ook als symbool
en angstbeeld: ze waren alomtegenwoordig.
Sommige deskundigen spreken
in dit verband van de ‘antrozootische
stad’ – de ‘mens en dier’-stad die tot in de
eerste decennia van de 20ste eeuw bleef
bestaan.
In deze 19de-eeuwse grootstedelijke
context kon de vrees voor het nog zo
raadselachtige rabiësvirus omslaan in een
razende angst voor alles wat dierlijk was.
Sommige tijdgenoten beleefden misschien
een pervers plezier aan de wilde
klopjachten op dolle honden, anderen
vroegen zich terecht af: hoe kunnen
loslopende dieren en mensen in de stad
vreedzaam en gezond samen leven?
Hondenhiërarchie
Rabiës is een heel oude ziekte: in tweeduizend
jaar oude Mesopotamische
wetten wordt al naar hondsdolheid
verwezen en Aristoteles, Hippocrates en
Ovidius schreven erover. De symptomen
voedden de angst. Bij honden waren die
al schrikbarend genoeg, maar wanneer de
ziekte oversprong op mensen werden ze
nog veel angstaanjagender: razernij, happen
en blaffen, schelden en schreeuwen,
een irrationele angst voor vocht (vandaar
dat de ziekte bij mensen ook wel ‘hydrofobie’
werd genoemd), gevolgd door een
onvermijdelijke, pijnlijke dood. Je hoefde
Musée Carnavalet, Parijs.
niet zo bijgelovig te zijn om te denken
dat de duivel bezit had genomen van
dolle honden en mensen, of dat ze een
metamorfose doormaakten tot weerwolf,
vampier of andersoortige ondode – een
oeroude angst.
De symptomen waren dus al lang bekend,
maar geneesheren en kwakzalvers
steggelden over de oorzaken. Behalve
naar de duivel en de weerwolf, wezen ze
naar de droogte tijdens de ‘hondsdagen’
(in juli en augustus) en de stand van de
maan. Ook een worm die zich via het
speeksel een weg naar de hersenen zou
graven, voedselvergiftiging, en hondenmisbruik
(door mensen) werden
genoemd. Toen steden meer mensen én
honden aantrokken, kwam daar het vermoeden
bij dat de vieze straten en lucht,
onzedelijkheid en zelfs moreel verval
een rol speelden in de verspreiding van
de ziekte. In 1873 gooide een journalist
van de New Yorkse krant The Brooklyn
Daily Eagle de honden en mensen uit de
sloppenwijken op één hoop: ‘The great
mass of dogs to the great mass of men
and women in cities are nuisances, petty
thieves, vicious assailants and quite an
expense.’
Straathonden werden zo ingezet voor
sociale analyses. In Engeland, waar klassenverschillen
van oudsher sterk zijn,
werden ook de honden hiërarchisch
gecategoriseerd. De zorgvuldig gefokte
jacht- en schoothonden van de aristocratie
en hogere middenklassen stonden
ver boven de minderwaardig geachte
bastaardstraathonden, die in achterbuurten
leefden tussen arbeiders en
bedelaars. Het verband tussen hondsdolheid
en wreed volksvermaak was
vervolgens snel gelegd: hanengevechten
en ‘bullenbijten’ (met pitbulls) zouden
met hun agressie en razernij wel eens
direct kunnen bijdragen aan de verspreiding
van de ziekte.
De hondenhiërarchie kreeg in de loop
van de 19de eeuw bovendien koloniale
en racistische kenmerken. Onder invloed
van Darwins evolutietheorie raakten
de Engelsen geobsedeerd door ‘rassen’
en hun zuiverheid of vermenging. Dat
‘raszuivere’ honden geen hondsdolheid
kregen, was natuurlijk omdat ze zelden
buitenkwamen, laat staan dat ze op
straat zwierven. Maar zo zag niemand
dat. Net zoals de rauwe arbeiders uit de
achterbuurten en de vreemde volkeren
in het mondiale zuiden, moesten onzuivere
bastaardhonden worden ‘geciviliseerd’.
Of ze moesten verdwijnen; alleen
zo konden ziektes worden voorkomen.
HONDSDOLHEID
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024 57