Geschiedenis Magazine 3 2024

MACHTIGE VROUWEN
Moeders des
Vaderlands
Op ‘grotemannengeschiedenis’ komt de
laatste tijd kritiek: het ophangen van het
verleden aan de daden van politieke en
militaire leiders zou achterhaald zijn. En dat
terwijl de geschiedenis van Grote Vrouwen
nog maar net van de grond komt. Maar
historici zijn bezig met een inhaalslag:
vrouwen blijken machtiger dan we dachten.
Zeg ‘Vaderlandse geschiedenis’ en het gros van de mensen
denkt aan grote vorsten en staatslieden als Filips
de Stoute, keizer Karel V, Johan de Witt en natuurlijk
Vader des Vaderlands Willem van Oranje. Dat zijn de
mannen die de Nederlanden vormden, die oorlog
voerden, vrijheid brachten en eenheid creëerden. Vraag naar de
vrouwen die in dat verhaal een rol speelden en de gemiddelde
Nederlander zal misschien met Maria van Bourgondië op de
proppen komen. Zij is de enige staatsvrouw in de canon van de
Nederlandse geschiedenis, afgezien van de eerste vrouwelijke
minister Marga Klompé.
Maar waarom zit Margaretha van Male niet verankerd in ons
collectieve geheugen, de stammoeder van de Bourgondische
Nederlanden? Waarom denken we niet automatisch aan Maria
van Hongarije, de landvoogdes die dankzij haar onderhandelingstalent
de financiële, godsdienstige en militaire eenheid in de
Nederlanden wist te versterken? En waarom weet niet iedereen
wie Albertine Agnes was?
De afgelopen jaren is baanbrekend onderzoek verricht naar de
politieke invloed van deze en andere hooggeplaatste adellijke
vrouwen in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd. Soms
waren dat erfdochters die vanwege het uitblijven van mannelijke
erfgenamen de volledige heerschappij over de dynastieke bezittingen
kregen. Anderen wierpen zich als (financieel) onafhankelijke
weduwe op als bestuurder, of als regentes voor hun minderjarige
zoon. Gemalinnen regeerden geregeld samen met hun
echtgenoot of vervingen hem tijdelijk. Zij allen werden van jongs
af aan voorbereid op een mogelijke politieke en bestuurlijke rol,
omdat het noodlot altijd kon toeslaan: een echtgenoot kon overlijden,
of er kwam geen nageslacht. Van vrouwen werd kortom,
Margaretha van Male
(16de-eeuwse kopie,
anoniem. Musée de
l’Hospice Comtesse,
Ville de Lille).
net als van mannen, verwacht dat ze zich zouden inzetten voor
hun dynastie en hun onderdanen.
Het gedrag van vorstinnen lag wél constant onder een vergrootglas.
Als een vrouw te openlijk de macht uitoefende, heette ze
‘mannelijk’, heerszuchtig of dominant. Vrouwen dienden vroom
te zijn, bescheiden en nederig. Maar wie zich staande wist te
houden, kon het ver schoppen. Hier belichten we zeven van die
krachtige vrouwen.
1 Margaretha van Male (1350-1405)
Margaretha van Male legde de grondvesten voor de Bourgondische
macht in de Lage Landen. Als enig kind en erfdochter van
Lodewijk II van Male, graaf van Vlaanderen, en Margaretha van
Brabant, erfde ze maar liefst vijf graafschappen. Via haar huwelijk
met Filips de Stoute, de hertog van Bourgondië, kwamen deze
gebieden onder Bourgondische heerschappij, uiteindelijk ook
het hertogdom Brabant. Dankzij haar bestuurlijke, diplomatieke
en financiële optreden kreeg de Bourgondische staat voet aan de
grond in het noorden.
1
28
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024