Geschiedenis Magazine 3 2024

noten. Zij mogen zelf geen broodbakkerij
beginnen omdat Joden geen toegang hebben
tot de meeste gildeberoepen. Opzichters
van de Portugees-Joodse gemeente
zien erop toe dat de bakker wel de Joodse
‘spijswetten’ (kasjroet) in acht neemt.
Francks naaste buurman in de Lange
Houtstraat, Jacob Vaz Martines (B), is een
uit Madrid afkomstige zijdehandelaar. In
Amsterdam trouwt hij met een dertienjarig
meisje uit zijn geboortestad; zelfs
binnen de traditie van de lagere Joodse
huwelijksleeftijden is zijn bruid aan de
jonge kant. Vaz Martines doet zaken met
andere Sefardische kooplieden en koopt
zijde in bij de handelscompagnieën.
We passeren nu eerst het buurhuis, waar
de weduwe woont van een gereformeerde
waagdrager, een transportarbeider die
goederen naar de stadswaag droeg. Dan
zien we een laag gebouw (C) met een
L-vormig gebouw erachter. Dit is de
‘kaatsbaan’ van Vlooienburg. Hier kun
je een vroege vorm van tennis spelen,
een drankje drinken en pijproken in de
bijbehorende herberg. De gereformeerde
exploitant verdient aan de consumpties
en de verhuur van kaatsballen en rackets.
Kaatsen is populair, maar wordt in de
jaren 1690 verdrongen door de kolfsport.
De kaatsbaan verloedert hierna tot een
bordeel waar Joodse jongemannen en
christelijke prostituees elkaar treffen; ook
zit er een illegaal gokhuis waarvan de uitbater
met valse dobbelstenen en doorgestoken
kaarten zijn klanten beduvelt.
De beide aanpalende panden (D) zijn
eigendom van Imanoel Benveniste. Deze
getalenteerde drukker kwam in 1639
van Venetië naar Amsterdam, waar hij
een grotere afzetmarkt vond voor zijn
Hebreeuwse en Jiddische boekuitgaven:
een uitdijende Joodse gemeenschap en
internationale exportmogelijkheden. Zijn
meesterwerk, een uitgave van de Babylonische
Talmoed met commentaren van
rabbijnen en andere schriftgeleerden,
verkoopt echter slecht. Neveninkom-
Kaart van Vlooienburg met de halteplaatsen in
letters. Detail kaart van Balthazar Florisz van Berckenrode
uit 1657 (Stadsarchief Amsterdam).
sten verwerft Benveniste uit de verhuur
van een etage aan twee alleenstaande
Sefardisch-Joodse vrouwen, die Sevilla
ontvluchtten om aan de inquisitie te ontkomen.
Een van hen, Leonarda Nunes,
bracht haar katholieke dienstmeid mee,
die zich in Amsterdam tot het Jodendom
bekeerde. Dit tot ongenoegen van haar
moeder in Spanje: in 1656 stuurt zij potige
mannen naar de Lange Houtstraat om
de bekeerde dochter terug te halen, maar
buurtgenoten weten dit te voorkomen.
Naast Nunes woont Fela, een zwarte
vrouw (E). We kennen haar voornaam
en adres uit de administratie van het
armenkerkhof, waar zij in 1658 is begraven.
Hoogstwaarschijnlijk werkt zij in de
huishouding van een Portugees-Joodse
koopman, al wonen er ook zwarten op
24
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024