Geschiedenis Magazine 3 2024

VROEGMODERNE GESCHIEDENIS
Geniale koopman
Alice Boots en Rob Woortman, Een
geniale koopman. Dirk van Os en de invloed
van Zuid-Nederlanders op de Amsterdamse
geldmarkt (Zutphen 2023) Walburg Pers,
351 blz., €29,99
Er zijn van die mensen van wie het je
verbaast dat er nog geen biografie van
was – op het moment dat je die biografie
in handen hebt. Dirk van Os (1556-1615) is
zo iemand. Schrijversechtpaar Alice Boots
en Rob Woortman (die overleed vlak na het
uitkomen van dit boek), leverde eerder een
biografie van Anton de Kom af en belicht
hier weer een fascinerende man die allerlei
epochemachende ontwikkelingen meemaakte,
of, sterker nog, daarvan zelf aan de
wieg stond. Net als veel andere kooplieden
trok Van Os van Antwerpen naar Amsterdam.
Daar was hij betrokken bij de Compagnie
van Verre, die de eerste Hollandse
reizen naar Oost-Indië eropuit stuurde, en
vervolgens bij de VOC. Later was het Van Os
die zorgdroeg voor de inpoldering van de
Beemster. Niet alleen werd hij zelf schatrijk
van deze business, mede dankzij hem is het
aandelensysteem, papier dat geld waard is,
ontstaan, en zo is hij te beschouwen als een
van de vaders van het kapitalisme. Voor de
uitwassen daarvan: uitbuiting en slavernij,
hebben de auteurs af en toe oog, maar het
boek heeft toch een hoog ‘zo deed men dat
Polderkaarten
toen nou eenmaal’-gehalte. Wat dat betreft
heeft deze biografie een volledig ander
perspectief dan die van De Kom. Hoewel
het niet een volledig nieuw inzicht is,
benadrukt Een geniale koopman ten eerste
terecht dat de Zuid-Nederlanders niet alleen
in aantallen en met geld de Hollandse
economie versterkten, maar vooral ook
met hun expertise. Ten tweede wordt hier
eens te meer duidelijk dat de Amsterdamse
elite in de 17de eeuw echt niet zo tolerant
was, ook niet voor protestantse Antwerpse
import met kennis en kapitaal.
Een geniale koopman beschrijft niet alleen
Van Os’ levensloop, maar schetst ook
uitgebreid zijn omgeving. Dit heeft zowel
het voordeel dat er een rijk beeld ontstaat
van met name Antwerpen, Amsterdam en
de Beemster in deze periode, als het nadeel
dat Van Os soms wel erg ver naar de achtergrond
verdwijnt.
Wim Renkema, Marc Hameleers en Peter van der Krogt, Polderkaarten. De
gedrukte kaarten van waterschappen en polders tot 1870 (Leiden/Boston 2023) Brill, Hes&De
Graaf, 900 blz., €201,65
Niet goedkoop, maar daar krijg je veel voor terug. Een scriptie uit
1984 die uitgroeide tot een prachtige uitgave in de Explokart-serie.
Dit onderzoeksprogramma produceerde al verschillende kloeke
bibliografieën van kaarten en atlassen. Dit deel omvat meer dan
duizend gedrukte Nederlandse polderkaarten. Het grote formaat
en de heldere vormgeving nodigen uit tot lezen én kijken. Leuk
voor wie in zo’n polder woont, en een uitnodiging voor veel meer
historisch onderzoek naar waterschappen, polders en hun visuele
representatie.
Opstand
tegen Spanje
Piet Boon, Maximiliaan de Hénin-Liétard,
graaf van Boussu (1542-1578). Van koninklijk
stadhouder tot naaste medewerker van Oranje
(Hilversum 2023) Verloren, 408 blz., €39,-
De titel van dit boek heeft veel woorden
nodig voor iemand die meestal kortweg
Boussu (ook wel Bossu) wordt genoemd;
hij staat bekend als de admiraal in Spaanse
dienst die in 1573 de Slag op de Zuiderzee
verloor van de watergeuzen. Er blijkt veel
meer te vertellen. Na zijn gevangenschap
loopt Boussu over en komt in dienst van Willem
van Oranje. Wat een verrader, dacht ik,
maar dat is niet hoe Piet Boon hem neerzet.
Die laat juist zien hoe Boussu een trouwe
medewerker en medestander van Oranje
werd. Dit boek leest soms wat moeizaam
door de vele namen, plaatsen en jaartallen,
maar laat voor geïnteresseerden mooi
genuanceerd zien hoe het werkte voor én
achter de schermen in de eerste jaren van
de Nederlandse Opstand tegen Spanje.
Schotse
prinses
Nadine Akkerman, De hartenkoningen.
Het leven van Elizabeth Stuart (Amsterdam
2023) Querido Facto, 536 blz., €37,99
Toen ik Nadine Akkerman interviewde (Geschiedenis
Magazine 2022/3), vroeg zij zich
af of een uitgever het zou zien zitten haar
biografie van Elizabeth Stuart op de Nederlandse
markt te brengen. Gelukkig heeft
Querido Facto het aangedurfd en is er nu
een fijne Nederlandse vertaling van Akkermans
spannende, mythes-doorbrekende,
doorwrochte verhaal over deze Schotse
prinses die even koningin was van Bohemen
en vervolgens lange tijd in Den Haag
een levendige hofhouding voerde. Een van
de invloedrijkste vrouwen in Europa in de
eerste helft van de 17de eeuw.
Djoeke van Netten doceert geschiedenis
aan de Universiteit van Amsterdam.
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024 75