Geschiedenis Magazine 3 2024

Moerasvolk_converted Alle pagina's 21-06-23 16:32
IN DE BOEKWINKEL
Kettingrokende koning
Sally Bedell Smith, George VI en
Elizabeth. Het huwelijk dat de Britse
monarchie redde (Amsterdam 2023)
Nieuw Amsterdam, 671 blz., €42,99
Koning George VI (1895-1952),
een achterkleinzoon van koningin
Victoria, nam in 1936 de Britse
troon over van zijn oudere broer
Edward VIII. Edward moest aftreden
omdat hij wilde trouwen met
Wallis Simpson, een Amerikaanse
die bezig was met haar tweede
scheiding. George VI was bescheiden
en introvert, en stotterde. Hij
werd verliefd op Elizabeth Bows Lyon (1900-2002) die eerst drie
jaar zijn aanzoeken afwees maar in 1923 toch met hem trouwde.
Het werd een warm huwelijk, waaruit twee dochters voortkwamen,
Margaret en Elizabeth. De ondertitel van dit boek benadrukt
hoe belangrijk George’s bereidheid om Edward op te volgen
was, en dat het elkaar aanvullende koningschap van George en
Elizabeth in de Tweede Wereldoorlog de aangetaste reputatie van
de monarchie herstelde. George bekommerde zich om gevluchte
vorsten zoals koningin Wilhelmina. Hij haalde haar in mei 1940
van het station en bracht haar naar Buckingham Palace; ze was
volgens de koning ‘nogal overstuur en had geen extra kleding bij
zich’. George en Elizabeth lieten zich veel zien in Londen toen dat
tijdens de Blitz in de late zomer van 1940 hevig te lijden had onder
de Duitse bombardementen. George had ook intensief contact
met Winston Churchill.
De kettingrokende koning had last van stress en leed aan longkanker,
maar stierf in 1952 aan een hartstilstand, veroorzaakt door
trombose. Dochter Elisabeth volgde hem op (en overleed ook in
het harnas, in 2023). Bedell Smith heeft een zorgvuldige, leesbare
en toegankelijke biografie geschreven, die meeslepend toont wat
het huwelijk van George en Elizabeth zo bijzonder maakte, en hoe
hun persoonlijkheden zich ontwikkelden en elkaar aanvulden in
de abdicatiecrisis en de oorlog. Belangrijke bronnen zijn de correspondentie
en de dagboeken van het koningspaar en van hoffunctionarissen,
waaruit veel en interessant wordt geciteerd.
Moerasvolk
Jan Oord, Het Moerasvolk. Het dagelijks
leven in Wieden, Weerribben, en de Friese
Laagveenmoerassen van 1700 tot heden
(Harderwijk 2023) Uitgeverij Gopher, 316
blz., €22,50
Giethoorn is al een kleine eeuw een toeristische
trekpleister in de Kop van Overijssel,
en de nabijgelegen Weerribben en Wieden
zijn sinds enige jaren een nationaal park.
Jan Oord beschrijft de economische en sociale
geschiedenis van dit ooit arme veenen
moerasgebied aan de hand van de
geschiedenis van zijn familie. In Giethoorn
werd turf gestoken als brandstof voor
bedrijven in steden. Vanaf de 17de eeuw
gebeurde dat grootschalig door verveners
met turfmakers als vaste arbeiders. Voor
het losse werk kwamen jaarlijks mensen
uit Groningen en Westfalen – we zouden
ze nu arbeidsmigranten noemen. Onder
hen was in 1695 Jacob Oort, wiens nazaten
sinds de invoering van de Burgerlijke Stand
in 1811 Oord heten. Hij werd turfmaker, en
zijn nakomelingen leefden en werkten drie
eeuwen in de turf- en rietgebieden in de
Wieden, de Weerribben en Zuid-Friesland.
Oord noemt hen het Moerasvolk. Hij
vertelt onder meer over de invloed van het
klimaat op het sociale leven in de dorpen,
en op het landschap. Zoals de Hoogeweg
in de Weerribben, een dijkje dat steeds
opgehoogd moest worden om te zorgen
dat het begaanbaar bleef. Hier stonden de
armoedige huisjes van de turfarbeiders, en
woonde van 1858 tot 1956 ook de familie
Oord. Nu staan er vrolijke vakantiehuizen.
Oord behandelt het dagelijks leven in de
Van oorsprong behoren de Weerribben en de Wieden in
het noorden van Overijssel en de veenweidegebieden in
brede context van het zuiden grote van Friesland gebeurtenissen
tot het hetzelfde aaneengesloten
moerasgebied. Door de turfwinning waren die moerassen
eeuwenlang een belangrijke energieleverancier.
die de economische
De landschappelijke
en dus
verschillen
ook
tussen
de
die gebieden
sociale
zijn in
de laatste 300 jaar veroorzaakt door mens, gedreven door
situatie in dit gebied tegenstrijdigheden veranderden, als hebzucht enerzijds tegenover zoals liefde
voor de natuur aan de andere kant.
de veepest (1741-1750), Dit boek vertelt de de geschiedenis landbouwcrisis
van de mensen die tussen
1700 en 2000 deze moerasgebieden hebben bewoond en die,
net als wij vandaag, gebukt gingen onder natuurrampen,
(1870-1880), de economische pandemieën, veeziektes, energiecrises, crisis oorlogen, bovenmatige (1929-
inflatie en plotseling toenemende armoede.
Het verhaal van een volk dat moest leven met uiterst
1940), de oorlogen de ontwikkeling van
gebrekkige voorzieningen op gebieden als onderwijs,
gezondheidszorg en openbaar vervoer.
de veenderij. Maatschappelijke Dat verhaal wordt verteld aan verande-
hand van een
familiegeschiedenis; een familie die tot in de 20ste eeuw de kost
moest verdienen met het winnen van turf en het telen van riet.
ringen als de Schoolstrijd in de 19de eeuw,
en politieke zoals de opkomst van het
socialisme met Domela Nieuwenhuis die
in het veengebied stakingen (1886-1890)
veroorzaakte, hebben ook een grote rol. En
natuurlijk de gevolgen van de komst van
de fiets, trein en auto voor de infrastructuur
en de bewoners. Deze sociaaleconomische
maar ook topografische geschiedenis is
Het Moerasvolk
Jan Oord
interessant voor de huidige bewoners,
maar zeker ook voor toeristische bezoekers.
Het is daarom jammer dat dit boek, behalve
plattegronden, geen afbeeldingen heeft
die duidelijk maken wat Oord indringend
beschrijft, zoals de Hoogeweg, maar ook
veel andere opvallende verschillen tussen
toen en nu.
Het Moerasvolk
Het dagelijks leven in Wieden, Weerribben
en de Friese Laagveenmoerassen
Jan Oord
van 1700 tot heden
Henk Slechte is historicus en publicist.
GESCHIEDENIS MAGAZINE • nr 3 APRIL-MEI 2024 77