Biografi over folkemusikarar og –dansarar i Numedal

Folkemusikere og folkedansere i Numedal
Hardingfele
Storspelemenn som Hellik Juveli får vanlegvis større publisitet enn det han gjorde, men han
var den som ikkje ville stikka seg fram på nokon måte. Han levde på garden Søre Juveli i
Flesberg i all sin dag, dreiv med gardsdrift og med hardingfela som den store fritidssyssel. På
kappleikar var det som interessert tilhøyrar eller domar han tok del, og som domar var han
høgt respektert.
Han var med i det fyrste styret for Numedal Spelemannslag (1933-34), men elles er det som
utøvar på hardingfela og sakkunnig på området han er mest kjend. Han høyrde mykje spel
opp gjennom åra og hadde difor eit solid grunnlag å uttala seg på. Ein la seg alltid orda til
Hellik på minne, det var tyngde, autoritet og visdom bak det han sa.
Hellik var saman med og lærde av dei mest kjende spelemenn i Numedal, og mange gode
spelemenn frå andre bygdelag.
På ein av dei mange Markenskappleikane på Kongsberg hendte dette: Kappspelinga er over
og Hølje Landsverk sit på Arbeidersamfunnet og et suppe. Det er ein del surr og spel rundt i
lokala, men han let seg ikkje merke av det. Brått høyrer han tonar som får han til å spissa
øyro. ”Tukk dekkan unna, så eg fær sjå håkke spelar. Jammen va’n go, han æ likså go som
eg.” Det var Hellik som sat og spela.
Under landskappleiken på Nesbyen 1955 var også Hellik til stades som tilhøyrar. Det var
sjølvsagt mykje spel rundt omkring. På Toen Pensjonat heldt mange kjende spelemenner til
m.a. Steingrim Haukjem og Hellik. Etter mange oppmodingar tok Hellik fela og byrja spela.
Han kom retteleg på lag. Steingrim vart tankefull og sa. Hadde’n vore med på kappleiken i
dag og spela like godt som han gjer no, hadde’n ikkje vørten go å koma på talefot med.
Ein gong Steingrim og Hellik sat i stova i Juveli og prata om spel og spelemenn , kom det
brått fra Steingrim: ” DU e’ like go’ te spela som e’.”
Etter ein kappleik på Høgheim i Lyngdal (1940) sat Hellik på eit rom og spela. Da sa Karl
Bjørnsen, Sigdal: Det e den beste numedalsspelemannen je har hørt.
”Juvelin e go spelemann”, sa Ole T. Viksbråten, Sigdal.
Vinteren 1926 var Svein Løndal, Tuddal, på konsertferd i Numedal. Etter å ha vore oppover
dalen, kom han attende til Flesberg og var over hjå Ole Bakken. Då sa Svein m.a.: ”De treng
ikkje reise til Telemark for å lære telemarksslåttar, de kan berre reise til Juveli’n.”
Odd Bakkerud, Nesbyen, karakteriserte Hellik som ei gullgruve.
Hellik hadde ikkje nokon spesiell læremeister. Han lytta og lærde der det var mogeleg. Når
det galdt å få tak i nye slåttar, hadde han ei god hjelp i systera si, Marit. Når ho var ute på
fest og høyrde ein slått ho visste Hellik ikkje kunne, ”tok” ho slåtten med seg heim og plystra
han for Hellik.
Sjølv om Hellik ikkje hadde ein bestemt læremeister, var det einskilde spelemenn som sette sitt
preg på han. Frå Numedal må særskilt nemnast Anders Ødegaarden (Andres Øygarden), men
òg Ole Nærlieie.
Anders var ein spelemann som hadde fare vidt og helde konsertar, m.a. i Amerika, og fått
impulsar frå mange kantar. Dette var nok med på å forma spelet hans, «eit spel som var
rikare i utforminga enn hjå samtidige spelemenn i Flesberg», fortalde Hellik.
Spelet til Hellik var også rikt i utforminga; ei svært god venstrehand som gav slåttane eit vell
av prydtonar, samstundes eit variert og mjukt spel. Han var ikkje den utprega
dansespelemannen, men det han ikkje hadde i driv og kåte kast med bogen, tok han igjen i
dåm og drag. Det var føredrag i det Hellik framførde, eit føredrag som mang ein spelemann i
dag godt kan leggja seg etter. Jamvel dei stutte springarane som me har så mange av i
Flesberg, vart «storslåttar» i Hellik si framføring.
Hellik stod ikkje berre i ei særstilling som utøvar, han hadde også ei kolossal slåttekunne og
ei mengd slåtteformer å visa til. Av flesbergslåttar fanst det vel knapt ein slått han berre
kunne ei form av. Bad du han spela ein slått, kunne slåtten koma i form etter Øygarden, etter
Biografier samlet av Numedal Spel- og Dansarlag. Versjon: juni 2011.
89