Doküman - asmmmo

HES'LER;NEDEN, KİMİN İÇİN VE NASIL?Mustafa EBERLİKÖSE• ÇEVREBugün kapitalist birikim, üretimsüreçlerine giderek artan bir biçimdedışsaldırve bu nedenle sömürü “ortakvaroluşa el koyulması” biçimini alır. 1M.Hardt & A.NegriAslında işin özü, Başbakan Tayyip Erdoğan’ın ifadesiyle“Su akar Türk bakar” sözünün “Su akar Türkyapar” olarak değiştirilmesi ve artık suların kullanılmasınailişkin niyetin değişmiş olmasıdır. Artık suyukorumak yerine satmak üzerine kurulu yeni bir sürecegirilmiştir. Bu bağlamda Türkiye’de yaşanan veçokça da tartışılan hidroelektrik santrallerin (HES)yapım sürecini, bu yazımızda anlamaya çalışacağız.Kapitalist birikim bugün giderek artan şekildeortak kamusal zenginliklerimizi özel mülkiyetedönüştürerek büyük bir mülksüzleştirme süreciniişletmektedir. Ormanlarımız, meralarımız, kıyılarımızve en önemlisi derelerimiz, yani suyumuzyeniden değerlenme alanları olarak kapitalist birikimsürecine entegre edilmektedir. Naomi Klein’ınifadesi ile “felaket kapitalizmi” 2 dünyanın dörtbir tarafında ama özellikle devlet yapılarının zayıfolduğu ülkelerde doğal varlık biçimindeki ortakmallara(dereler, ormanlar, meralar, kıyılar vb.) elkoymaktadır. Ortak mallar özel mülkiyet haline getirilerekşirketlere peşkeş çekilmektedir.Aslında bugün yaşananlar 18. yüzyılın vahşi kapitalizmdençok da farklı değil. Aynı yağma sürecibugün de tekrar etmektedir. Kapitalistler, tıpkı 18.yüzyıldaki gibi ilkel birikim sağlama yöntemleriniyine doğal varlıklar (o dönemde altın ve değerli madenlerdi)üzerinden yürütmektedirler. Bugünün farkıise doğal varlıkların kapitalist üretim sürecinin aragirdilerini yani hammaddelerini oluşturmaları sonucundadoğal olarak kullanım değerlerinin ötesindedeğişim değerlerinin giderek önem kazanmasıdır.1 Hardt M., Negri A, Ortak Zenginlik, 2011, İstanbul, AyrıntıYayınları.2 Klein Naomi, The Shock Doctrine, 2007, Newyork, MetropolitianBooks.HES’ler aslında yeni keşfedilmiş elektrik üretimmekanizmaları değil. Cumhuriyet kurulduğundanbu yana var olan, çeşitli yıllarda denenen fakat maliyetininyüksekliği nedeniyle sürekli vazgeçilen birelektrik üretim yöntemidir. Teknik açıdan belirtilmesigerekirse iki türlü HES vardır: Nehir tipi (depolamasız)ve baraj tipi (depolamalı) HES’ler. Ülkemizdeson yıllarda tartışmalara en çok konu olannehir tipi HES’lerdir.Hidroelektrik enerji, en basit tanımı ile suyunpotansiyel enerjisinin kinetik enerjiye dönüştürülmesive kullanıma sunulmasıdır. Hidroelektrikenerji, yükseklik farkından yararlanılarak suyun basınçlıbir şekilde türbin içinden geçirilerek şaftın/alternatörün çevrilmesi sağlanarak elektrik enerjisiüretilmesidir. Hidroelektrik enerji üretebilmek içinHidroelektrik Santral (HES) kurulması gerekmektedir.Türkiye’de özellikle 2001 yılından sonra hızlananHES sürecinin üç ana öznesinden bahsetmek mümkündür.Sürecin birinci öznesi devlettir. İkinci ve aslındabaşrolü konumundaki öznesi şirketler ve asılözne olması gerekirken kendini sürece zorla kabulettiren üçüncü özne ise yerel halktır. Türkiye’deHES sürecini anlayabilmek için bu üç öznenin hareketbiçimlerini irdelemek gerekmektedir.14BÜLTEN • MAYIS-HAZİRAN 2012