AKAIDI dhe KELAMI - El-Hikmeh

. Pas përhapjes së filozofisë në botën islame, tematikën e kelamit e ka përbërë ekzistenca.Kjo pikëpamje e Gazaliut është pranuar.Në periudhën e kelamistëve pas Gazaliut, çështjet e filozofisë u ndërthurën me çështjet ekelamit dhe anasjelltas; me futjen në librat e kelamit të shumë çështjeve përkatëse të shkencës sëlogjikës, tematika e kelamit u zgjerua. Ky zgjerim shkoi gjer atje sa, çdo gjë që kishte veçorinë tënjihej, pavarësisht se nuk ekzistonte në botën e jashtme, nisi të përbënte tematikën e kelamit mekusht që të kishte lidhje të afërt apo të largët me bazat e fesë. Kështu, tematika e kelamit u bë "enjohura" (malum). Për shembull, në këtë shkencë janë trajtuar dhe diskutuar koncepte të tilla si "epaqenë" (madum), "mendim (opinion, këndvështrim)" (nazar), "argument" (delil), etj.Njohuritë e trajtuara në kelam janë ose çështje që përbëjnë drejtpërsëdrejti bazat e fesë, tëcilave u thonë "çështje themelore të kelamit" (mesail ve makasid), ose çështje që përbëjnë mjetpër shpjegimin dhe vërtetimin e këtyre çështjeve themelore, të cilave u thonë "pretekste (çështjepretekstuale e kauzistike)" (vesail). Për shembull, parime të tilla si "Allahu ekziston, është një","ringjallja pas vdekjes është e vërtetë" janë çështje themelore të kelamit, kurse njohuri të tilla si"në gjithësi ka një ndryshim dhe shndërrim të vazhdueshëm, atëherë, gjithësia është shfaqur pas,kështu që një gjë e tillë (si gjithësia) duhet ta ketë një krijues" janë njohuri ndihmëse osepretekstuale që vlejnë dhe shërbejnë për shpjegimin dhe vërtetimin e çështjeve themelore.Çështjet themelore të kelamit kanë mbetur po ato qysh nga fillimi e gjer në ditët tona, papësuar ndonjë ndryshim sepse janë bazat ose parimet e besimit. Kurse në njohuritë ndihmësekanë ndodhur disa ndryshime paralel me kulturën dhe lëvizjet ideore të periudhës përkatëse.C. QELLIMI I KELAMITQëllimi themelor i shkencës së kelamit është, si për të gjitha shkencat islame, t'i bëjë njerëzittë arrijnë lumturinë edhe në këtë botë, edhe në jetën e pasme. Kurse qëllimet e tjera të saj mundt'i radhisim në këtë mënyrë:1. Të bëjë shpjegimet, vërtetimet dhe komentet e ndryshme të bazave të besimit.2. Duke e shpëtuar besimin e personit nga imitimi, ta ngrejë në nivelin e besimit të vërtetuare të palëkundur.3. Duke shpjeguar çështjet përkatëse të veta, t'u tregojë rrugën e drejtë atyre që e kërkojnë,t'u kundërvihet, me argumente, atyre që këmbëngulin për të mos besuar.4. T'u japë përgjigje bartësve të mendimeve (ideve) deviatore dhe të hedhë poshtë meargumente kundërshtimet e tyre ndaj islamit, të ruajë dhe mbrojë bazat e besimit nga lëkundja.5. Të ngulisë në zemra besimin se nuk ekziston ndonjë qenie tjetër si zot, krijues dhe meautoritet absolut veç Allahut (besimi i quajtur tevhid, monoteist) dhe, kështu, të sigurojë kryerjene veprimeve praktike (fetare) në mënyrë të sinqertë e principiale. Të japë njohuri të sakta e tëdrejta mbi individualitetin, atributet dhe emrat e Allahut.139