AKAIDI dhe KELAMI - El-Hikmeh

Ç'është konkluzioni (hukm)Në logjikë, konkluzion ose përfundim quhet pohimi ose mohimi i diçkaje, krijimi i lidhjespozitive ose negative mes dy koncepteve ose dy gjërave, veçanërisht rezultati përfundimtar iarritur pas shqyrtimit të lidhjes së krijuar.Në fe, konkluzion quhet trajtimi hyjnor-fetar i sjelljeve, akteve e veprimeve të personave tëtrajtuar fetarisht përgjegjës (me aftësi mendore normale dhe që kanë arritur moshën e pubertetit),si farz, vaxhib, sunnet, haram, mekruh, etj.Sipas bazës (fundamentit) ku mbështeten, konkluzionet ndahen në: 1. Konkluzione fetare; 2.Konkluzione racionale.A. KONKLUZIONET FETAREKonkluzionet fetare (ahkam-i sher'ijje, ahkam-i ilahijje) janë konkluzione të nxjerra ngaajetet dhe hadithet. Këto konkluzione mund të jenë ose të tilla që mund t'i rrokë mendjadrejtpërsëdrejti, si ekzistenca e Allahut, ose kuptimi i të cilave të varet nga njoftimi fetar, sidetyrimi (farz) i namazit. Burimi (fundamenti) i konkluzioneve fetare janë ajetet kur'anore dhehadithet si dhe, mbështetur në këto të dyja, analogjia (kijas) dhe opinioni i njëzëshëm(konsensusi) shkencor (ixhma).Sipas fushës ku veprojnë, konkluzionet fetare ndahen në: 1. Besimore (itikadí); 2. Praktike(amelí); 3. Moralo-etike (ahlakí).I. Konkluzionet besimore (itikadí)Konkluzione besimore quhen konkluzionet që përbëjnë anën besimore të fesë islame e qës'kanë të bëjnë me çështjet praktike. Këto konkluzione përmbajnë gjashtë parimet bazë tëshprehura në Amentu. Mes tyre, ndërsa për çështje të tilla si besimi te Allahu dhe profetët e Tijmund të bëhen shpjegime dhe vërtetime bazuar në arsyen (racionale), për çështjet e besimit nëengjëjt dhe jetën e pasme (ahiret) nuk kërkohen argumente racionale por mjaftohet vetëm meç'thonë ajetet dhe hadithet. Megjithatë, këto të fundit nuk janë çështje që arsyeja mund t'i shohë tëpamundura.Në konkluzionet besimore kërkohen disa kushte:a. Konkluzionet besimore duhet të jenë përfundimtare dhe të japin informacion kategorik.Që konkluzioni besimor të përbëjë një argument më vete, duhet që të mbështetet ose në Kur'an,ose në një hadith të njohur (mutevatir).b. Që konkluzionet besimore të jetë argumente, duhet që kuptimi i ajeteve kur'anore dhe ihaditheve përkatëse të jetë i drejtpërdrejtë e i hapur (jo i figurshëm).167