AKAIDI dhe KELAMI - El-Hikmeh

IV. Ndryshimet në pikëpamje mes esh'aritëve dhe maturiditëveQë të dy fraksionet, krahas unitetit të mendimit në çështjet themelore, në çështjet detajoreose në shpjegimin dhe interpretimin e çështjeve themelore kanë parashtruar dhe mbrojturpikëpamje të vetat.Ka autorë që e çojnë gjer në pesëdhjetë numrin e ndryshimeve në pikëpamje mes dyfraksioneve, por këtu do të prekim shkurt pikat kontradiktore më të rëndësishme mes tyre.1. Intuita e njohjes së Allahut (marifetullah): Sipas maturiditëve, ata që nuk kanë takuarkumtesën e ndonjë profeti cilido, janë të ngarkuar me përgjegjësinë për ta njohur me anë të arsyessë vet ekzistencën dhe njësinë e Allahut. Kurse sipas esh'aritëve, një person në këtë pozitë nuk eka përgjegjësinë për ta njohur dhe besuar Allahun.2. E mira dhe e keqja (husn-kubh): Maturiditët thonë se e mira dhe e keqja, e bukura dhe eshëmtuara mund të njihen me anë të arsyes, se Allahu e ka urdhëruar një gjë pse është e mirë dhee ka ndaluar pse është e keqe. Kurse esh'aritët thonë se e mira dhe e keqja, e bukura dhe eshëmtuara nuk mund të njihen me anë të arsyes por me anë të fesë, se akti nuk përmban nëvetvete cilësinë e të mirës dhe të së keqes, prandaj një gjë është e keqe pse e ka ndaluar Allahudhe është e mirë pse e ka lejuar dhe urdhëruar Allahu.3. Vullneti i pjesshëm (cuz'í irade): Sipas maturiditëve, njeriu zotëron një vullnet tëpjesshëm i cili ka ndikim mbi aktet e tij. Me anë të këtij vullneti njeriu bën zgjedhjen, kurseAllahu e krijon aktin e zgjedhur nga njeriu me vullnetin e vet të lirë. Kurse sipas esh'aritëve,vullneti i pjesshëm i njeriut, i krijuar nga Allahu, është i varur nga vullneti i Allahut. Njeriudëshiron, kurse Allahu, po deshi e krijon aktin e dëshiruar nga njeriu, po s'deshi, s'e krijon.4. Krijim (tekvin): Ndërsa maturiditët thonë se Allahu ka, mes atributeve të tjera tëparaqena, edhe atributin e krijimit, me anë të të cilit ka krijuar dhe krijon, esh'aritët kanë mbrojturpikëpamjen se Allahu nuk ka një atribut të tillë të posaçëm; ky atribut duhet menduar brendaatributit "fuqi" (kudret) të Tij.5. Propozimi i rëndë e i papërballueshëm (teklifu mala-jutak): Sipas maturiditëve,Allahu nuk i ngarkon njeriut gjëra përtej mundësisë së tij, kurse, sipas esh'aritëve, mund t'ingarkojë.6. Urtësi-shkak (hikmet-il'let): Maturiditët mendojnë se në çdo akt të Allahut ka një urtësidhe një shkak, vetëm se njeriu jo gjithmonë mundet t'i kapë këto urtësi dhe shkaqe. Kurseesh'aritët kanë mbrojtur pikëpamjen se në aktet e Allahut mund të ketë e mund të mos ketë urtësidhe shkaqe.7. Profetësia: Sipas maturiditëve, një prej cilësive që kërkohen te profetët, është edhe qeniamashkull. Prandaj edhe nuk është dërguar një femër si profet. Kurse esh'aritët thonë se profetimund të jetë edhe femër.8. Fjala vetiake (nefsí kelam): Sipas maturiditëve, atributi i paraqenë "fjalë" i Allahut qëështë fjala vetiake e Tij, natyrën dhe cilësinë e të cilës ne nuk mundemi ta njohim, nuk dëgjohet154