AKAIDI dhe KELAMI - El-Hikmeh

1. Personat që kryejnë mëkat të madh, e pranojnë njësinë e Allahut, por janë mosmirënjohësndaj të mirave të dhëna prej Tij (kufran-i nimet).2. Ibadistët që e quajnë Allahun të ditur (alim) dhe të fuqishëm (kadir) në individualitetin eTij, nën ndikimin e mutezilitëve i kanë mohuar këto atribute si diçka më vete. Në vartësi të kësaj,e kanë quajtur Kur'anin të krijuar.3. Allahu nuk do të shihet nga besimtarët në jetën e pasme (ahiret).4. Për besimtarët mëkatarë nuk bëhet fjalë për ndonjë ndëryrje për falje (shefaat). Nga këtody pikëpamjet e fundit kuptohet qartë ndikimi i mutezilitëve mbi ta.5. Në çështjet e vullnetit, kaderit dhe kazasë, ibadistët kanë, në një masë të madhe, të njëjtatpikëpamje me sunnitët. Ata thonë se asgjë nuk mund të bëhet jashtë dëshirës së Allahut, seAllahu është krijuesi i akteve të njerëzve.b. JezidijeNdërsa në fillim jeziditët kanë qenë harixhitë, më pas, si rrjedhojë e disa pikëpamjeve tëtyre, kanë shkuar në ekstrem dhe kanë mbetur jashtë shoqërisë islame. Sipas jeziditëve, Allahu,në kohën e fundit (para kiametit) do të dërgojë një profet nga joarabët (domethënë persianët) dhedo të zbresë një libër nga qielli. Ky profet dhe ky libër do të abrogojnë (do të anulojnë, do tëheqin nga fuqia) konkluzionet dhe urdhrat e Kur'anit, librit të shenjtë të muslimanëve. Jezidizmiqë i beson emigrimit të shpirtrave dhe që mendon se shpirti i Allahut kalon te njerëzit, është njëfraksion deviator që s'ka të bëjë me islamin. Jeziditët jetojnë në disa zona të Halepit dhe Erevanit.Sot nuk ekziston asnjë fraksion harixhit përveç ibaditëve dhe jeziditëve. Megjithatë kashumë muslimanë të cilët, megjithëse nuk janë harixhitë, nuk kanë mundur ta kuptojnë fenë etyre, frymën dhe qëllimet e saj. Ky tip muslimanësh, duke u larguar nga mirëkuptimi islamik, iquajnë muslimanët e tjerë mohues (kafir) dhe shfaqin një pamje harixhite.III. MutezilitëtMutezilitët (të veçuarit, të fraksionuarit) janë fraksioni i përbërë nga ndjekësit e Vasil b. Atas(vd. 728) i cili u nda, për shkaqe pikëpamjesh të ndryshme, nga mësuesi i tij, Hasan Basriu (vd.728), tabiin. Vasil b. Ata u nda nga mësuesi i tij duke thënë se personi që kryen mëkat të madh,ndodhet në pozicionin mes besimit dhe mohimit.Si një fraksion racionalist, mutezilizmi, ajetet dhe hadithet e dukura, sipas tij, kontradiktore,i interpretoi me anë të rregullave të logjikës duke u dhënë kuptime të tjera. Shkenca e kelamit kalindur nën udhëheqjen e mutezilizmit.Ky fraksion ka përgatitur kelamistë të mëdhenj, një pjesë e të cilëve kanë qenë, njëkohësisht,letrarë dhe komentues të Kur'anit (specialistë të tefsirit), si: Allaf (vd. 850), Nazzam (vd. 845),160