begiak arrigarri

«Gabon-jaiak Euskalerrian •—dio M. Lekuona'k—, bi izaeradituzte: kristau aurrekoa bata, eta kristau garaikoa bestea...Euskaldun jentillak —orain milla ta geiago urte— Eguzkiarengertaera bat jaitzen eta ospatzen zuten Gabonetan, San Juan'-etan bezela-bezelaxe. Bi jai oietan bi solsticio gertatzen diraEguzkiaren urteoroko ibillian. Eta antzin aietako euskaldun artzaiakezagutzen zituzten ederkitxo Eguzkiaren urteoroko bigertaera oiek. Eta alako garrantzi ta inportantzia ematen zietengertakari oiei, jai aundiak egiten zizkioten Eguzkiari —EguzkiJaunari— urtearen bi egun oietan.«Gure Elizak —darrai—, sortu zanean —orain bi milla urte—,Eguzki-jai oiek etzituan kendu, kristautu baizik; aur batekinegin oi dana: bataiatu, kristautu. Eta Ortarako, Udarakosolsticioan San Juan'en Jaiotza ipiñi zuan; eta Neguko solsticioan,Jesus'en Jaiotza» (Zeruko Argia, 1965, 148 zenbk.).Antziña-antziñako jai aien zerbait dugu Olentzero ere, etaZanpantzar, bi gizaki tripazai, naiz-ta gaur urteen buruan osoaldatuak aurkitu. Onela kantatzen zioten Olentzero'ri:Orra! Orra!gure Olentzero!Pipa ortzien dula,exerita dago.Kapoiak ere baitu,arrautzatxuakin,biar berendatzekobotil-arduakin.Onela dugu gure Olentzero: jatuna oso, gizon arlote bat,«kosta-aldean arrantzalea; mendi-aldean, ikazkiña; eta biotantripa-zai, jale amorratua».62