begiak arrigarri

ESPETXEAN/—Amaseigarren mende lenengoetan ba-zan aztala-mazkerita arrabotsik Naparroan, Beame ta inguruetan; eta,azkenez, lendik beren lurraren jabe ziranak iñoren orpopeanlotu ziran. 1512'an, Espaiña'ko errege Fernando Katolikua, Alba'kodukeari esker, Napar erreiñuakin jabetu zan; baita ondo^ren,Beame ta Foix'ko konderrian erabat nausi zan Joanes AlbretI'goa, Naparrutik eta Baxenaparrutik uxatu ere. Andik lauurtetara, alare, Joanes II'garrenak —onen alta illa bait zan—Donibane Garatzi inguratu ta Baxenabarra osoa beregandu zuenberriki. Mugaldekp istillu latzak ostera ere; ta, atzenez, osorikerori zan Naparroa espaiñarren mende; Karlos V'garrenak, baiña,mendiz andiko erri-goraberak zeatz eramatea etzitzaiolaerrez izango ta, Foix'ko etxearen esku utzi zuen Baxenabarra.Garai artan ezarriak ditugu gaur ere zutik dauden Auñamendimugak.Urte latzak, egiaz, aiek bertakoentzat. Izango zan bame-garraztasunik.Ez gutxi gero eliz-gizonen artean ere: oso gaitzzaigu, ba, Olakoetan alderdikeritik iges egitea. Etxepare ordunDonibane-Garatziko bikario zan, eta Eihelarreko erretore. Zergerta zan? Batzuk uste dutenez, Espaiña'ko erregearen aldeagertu zan, edo beiñik-bein olakotzat salatu^ zuten. Eta Joanesagintariak Bearne'ra dei egin zion, «maltzurkeriz», berak dioanez,eta giltzapean jarri zuen poliki asko. Nun? Paube'n? Ap-aizsalatuak, alere, etzuen errudun ikusten bere burua; ark dio:«Erregeri dakidala nik eztizit faltatu».Kezka bat zuen espetxean zegoelarik: izterbegiena, edo-taiñoren oker-utsak nai gaiztoz biltzen diardutenen aurkakoa. Gizonkiazaltzen du, etsaien mende jausitakoan, zer gertatu oidan ere. Bere espetxe-kantuaren Seigarren ahapaldian taiu ontannegartzen zaigu:Ni, gaixoa, etsaiari nihaur jin niz eskura,ene untsa eginak ere orai oro gaitz dira.