begiak arrigarri

Onelaxe, azkenez, beste textu, gutun eta esaera asko antziñabateko gizaldi ta urteak zear; eta guztiok ditugu, jakiña, gureliteraturaren len-zitu ta pitxi estimagarriak. Fr. Rabelais (1495-1550) berak bere aletxoa ipiñi zuen ospe aundia eman zionbere Pantagruel eta Gargantua liburuan.Naparruan batez ere, Iruña'ko artxibuetan, Leire'n, Iratxe'n,/rantzu'n, eta Errioxa'n, Kalagurri'ko katedrailean, Valpuesta'kota San Millan'go artxibuetan alako asko aurkitzendira. Dokumentuak eurak euskeraz egon ez arren, au da, latiñezta erromantzez dagozala ere, toki oietako lekaretxeak zeuzkatenondasunak, lurraldeak, erriak eta jabetasunak aipatzen dituzte,ta oietariko askok, geienak ezpadira, euskai izenak daramazkite.San Millan'go bei-larruak, esate baterako, Errioxa'ko ta Araba'koeuskal izen mordoa dakar. Ona batzuk: Zuhazu, Naffarrate,Hillarrazaha, Galharreta, Harriolha, Narbaiza, Hurizahar,Hamarita, Erretanna, Hascarzaha, Haspurua, Elhorriaga, Gordova,Elhosua, ta abar. Lekaidetxe ospetsu ari zerbait ordaindubearra zuten errien izenak dituzu auek eta beste asko. Emetikatera dezakegunez, izen aiuen alorrean h ereiten mutillak ziranesku-idazle aiek; baiña ez ortaz arta izan, orduko ta gerokoaskotxo ere gai ortan .egiazko ez-jakiñak ditugu-ta.EUSKAL LITERATURAREN LEN-ASPERENAK.—Orrela dira,egiaz, oraiñarte aipaturiko euskal oroigarri guztiak. Bitartean, orziran gure bertsolariak ere, beren kopla zakarrez erriaren gogoariatertu gabe amas-emaille. Baita or ditugu laister aitatukodiran kanta zaharrak, XIV ta batez ere XV'grren gizaldietanjazotako gertakari pasadizuekin egiñak. Erdi-Aroaren azkenerantza,Bizkai, Araba ta Gipuzkoako famili ta alderdi burrukalarienarteko egiñak abesten dituzten kanta oiek; poesi epikuadugu sarritan, naiz-ta guganaiño bertso-zati batzuk baiño eziritxi. Orrelakoak dira izan ere Urrexola'ko burruka kanta,Arrasate erre zutenekoa, Sanda-Uiarena, Bereterretxe'rena taabar.16