begiak arrigarri

LABURPENi.° Asiera gaitza. Asiera gaitza izan zuen euskal literaturak. Baitairaupena ere. Euskerak, tamalez, ezin izan du iñoiz ere adierazi euskaldunarenbizitza. Eta euskaldunon zabarkeria? Neurririk ezagutu ezduena sarritan. Euskera ta euskalduna goratzeko, adibidez, erderarajo oi zuten geienak. Beraz, beste izkuntzetan argia noranai zabalduazjoialarik ere, gure euskera izkumtza illuna zan, zoko baztertu batenmintzatzen zana, literaturarik gabekoa.Noizbait esnatu bearra zan, eta amaseigarren mendean, alboetakoizkuntzak, frantsesa ta gaztelania batez ere, Pizkunde ederrean loratuzzijoaztela, bi gizaseme gotor ditugu euskal literaturari len-oiñarriak,guztiz sendo, ipifii zizkiotenak: Etxepare ta Leizarraga.2." Etxepare. Beronen liburua: «Linguae vasconum primitiae»,1545'an argitara ekarria. Maite du euskera. Besteen idatziak zabal dabiltza.Irri dagiote berari, euskeraz ezin idatzi daitekela esanez. Garratzdio: «...bertze nazione orok uste dute ezin deus ere skriba daiteielalengoaje hartan, nola bertze orok baitute skribatzen berian».Eta Orixe'k diosku: «Detxepare'k erakutsi digu baietz argi ta garbi.Ez da biotzaldi aundiekiko poeta, baino bai leguna, itz utsik eztuna,jasoa, lenbizikoa ez-ezik, gaurkoa ere izateko; idaztankera lasterra tamuinduna du, ebakia ta adi-erraza. Neurria erderaren cuaderna viamaizenik, eta neurtitza amasei silabaduna, kantatu gabe mingatzekononbait-orkoa» (Euskal Esnalea, 1927, 192 orr.).Irarkola garaia da, gizaldi erdi bat bezela asmatua. Berak ere,btsteen antzera, euskeraz idatziko du ta irarkolara eman. Euskera,bere izkuntza, bai, Europa'ko Izkuntzen Berbizkundean sartuko du,aiekin dantzatu dedin. Auxe zan Etxepare'ren asmo ta nai bizia, orrelagertatu ezpazan ere. Ezin dezakegu uka: Etxepare'k, asi ta ekin, biribilkibat, ziklo bat betetzen du euskal literaturan.3. Izar txikiak. Baita Etxepare'ren ingurumari jarri bear ditugu,izar txiki bezela, beste auek ere: Jean Etxegarai, Arnaut Logras, San-77