interpretazioni mitologiche di fenomeni naturali - Centro ...
interpretazioni mitologiche di fenomeni naturali - Centro ...
interpretazioni mitologiche di fenomeni naturali - Centro ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Qui quatit, et flammis miserandas saevit in urbes ;<br />
Tela videt, versasque acies, et funera regum,<br />
Atque exundantes perfuso sanguine campos.<br />
Qui causas orare solent, legesque, forumque<br />
Et pavido cernunt inclusum corde tribunal.<br />
Con<strong>di</strong>t avarus opes, defossumque invenit aurum.<br />
Venator saltus canibus quatit: eripit un<strong>di</strong>s,<br />
Aut premit eversam periturus navita puppim.<br />
Scribit amatori meretrix: dat adultera munus:<br />
Et canis in somnis leporis vestigia latrat.<br />
In noctis spatio miserorum vulnera durant.<br />
Il passo, <strong>di</strong> notevole valore artistico, è classificato modernamente come fr. XXX<br />
nell’e<strong>di</strong>zione <strong>di</strong> Ernout. 28<br />
La citazione è importante, oltre che per il contenuto, in linea con lo sviluppo del<br />
pensiero <strong>di</strong> Leopar<strong>di</strong>, anche perché, nell’autografo fiorentino del Saggio, non si dà<br />
altra in<strong>di</strong>cazione relativamente al numero <strong>di</strong> versi. Sulle prime sospettavo,<br />
constatando la corrispondenza, in pratica, tranne alcune rare varianti grafiche,<br />
soprattutto nella punteggiatura, con il testo della Collectio Pisaurensis, 29 che<br />
Leopar<strong>di</strong> avesse citato <strong>di</strong>rettamente da questa Silloge. In seguito ho potuto verificare<br />
che nell’autografo napoletano, precedente al fiorentino, il poeta <strong>di</strong>chiara la<br />
numerazione dei versi, appunto 168 seqq.: poiché il testo <strong>di</strong> Petronio citato<br />
nell’autografo napoletano è identico a quello del fiorentino, se ne deve dedurre che,<br />
almeno in un primo momento, il poeta citasse da un’e<strong>di</strong>zione <strong>di</strong>versa dalla<br />
Collectio. 30<br />
A questo punto potremmo essere in grado <strong>di</strong> capire il modo <strong>di</strong> lavorare <strong>di</strong> Leopar<strong>di</strong>.<br />
Questi, in un primo momento, cita certamente Petronio da un testo <strong>di</strong>verso da quello<br />
della Collectio, notoriamente sprovvisto, per volontà del curatore Pasquale Amati <strong>di</strong><br />
numerazione: in un secondo momento, all’altezza della stesura dell’autografo<br />
fiorentino, potrebbe aver eliminato il numero <strong>di</strong> versi proprio consultando la<br />
Collectio, utilizzata <strong>di</strong> certo per Lucrezio, 31 e, come sospetto, per Properzio. 32<br />
Seguono, nel Capo quinto, alcune citazioni da Tibullo, Lucano, Teocrito (ve<strong>di</strong><br />
supra), Epicuro, citato secondo Tertulliano, 33 Aristotele, Cicerone, <strong>di</strong> cui Leopar<strong>di</strong><br />
28 Cfr. Petrone, Le Satyricon. Texte établi et traduit par A. Ernout. Dixième tirage revu et corrigé, Paris, Les belles<br />
Lettres, 1990, pp. 191-192.<br />
29 Collectio Pisaurensis omnium Poematum, Carminum, Fragmentorum Latinorum, sive ad Christianos, sive ad<br />
ethnicos, sive ad certos, sive ad incertos poetas, a prima Latinae linguae aetate ad sextum usque Christianum Seculum<br />
et Longobardorum in Italiam Adventum pertinens, Ab omnium Poetarum Libris, Collecionibus, Lapi<strong>di</strong><strong>di</strong>bus, Co<strong>di</strong>cibus<br />
excripta. Tomus quartus continens Ethnicos poetas minoresm Ethnica carmina minora incertorum, ethnicos poetas<br />
minimos, Ethnica carmina minima incertorum, Pisauri MDCCLXVI, Ex Amatina chalcographia. Publica auctoritate. Il<br />
frammento <strong>di</strong> Petronio Satyr. è riportato a p. 87. Rispetto al testo della Collectio il testo citato da Leopar<strong>di</strong> <strong>di</strong>fferisce<br />
soltanto, come si è detto, per alcune varianti grafiche minime: v. 3 cum per quum; v. 5 Oppida maiuscolo; v. 7 regum<br />
minuscolo etc. inoltre per minime <strong>di</strong>fferenze <strong>di</strong> punteggiatura.<br />
30 Mi riprometto <strong>di</strong> verificare se questo testo coincide con quello dell’altra e<strong>di</strong>zione <strong>di</strong> Petronio, Petronii Arbitri,<br />
Satyricon cum notis, Antuerpiae, ex officina Plantiniana, 1604, tom. 1, vol. 1, in -8, presente nella Biblioteca Leopar<strong>di</strong><br />
al tempo del poeta (cfr. Catalogo della Biblioteca Leopar<strong>di</strong>, in Atti e memorie della R. Deputazione <strong>di</strong> Storia patria per<br />
le province delle Marche, Vol. IV, Pel Centenario leopar<strong>di</strong>ano, Ancona, A spese della R. Deputazione, 1899, p. 312).<br />
31 1 Sconocchia 1990 , pp. 111-114; Sconocchia 1994.<br />
32 2 Cfr. Sconocchia 1990 , p. 103.<br />
33 In nota 230 (80 Bronzini) Leopar<strong>di</strong> scrive: Tertullianus, de an. Cap. 46.<br />
57 5