Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1.1.4 S’atza mala <strong>de</strong> sa proposta <strong>de</strong> una lìngua sarda a una norma sceti<br />
S’atza mala <strong>de</strong> una lìngua sarda a una norma sceti, mancai siat sceti una lìngua<br />
<strong>de</strong> aministratzioni in bessida, dda bieus, a parrimentu nostu, me is chistionis<br />
afatantis:<br />
a) no fait contu perunu <strong>de</strong> <strong>su</strong> tretu stòricu, culturali e econòmicu fatu <strong>de</strong> sa<br />
Sardìnnia me is ùrtimus duamilla annus, chi at postu sa lìngua sarda, e, innantis <strong>de</strong><br />
cussa, finsas <strong>su</strong> latinu a caminai, a oras po si partziri in dialetus, a oras po si auniri<br />
smenguendi-ndi e arrepranendi-ndi is diferèntzias;<br />
un’esempru <strong>de</strong> partzimentu ndi-ddu bod<strong>de</strong>us castiendi <strong>su</strong> tretu fatu <strong>de</strong> sa lìngua latina<br />
in Sardìnnia. Custa lìngua, faci a <strong>su</strong> I sèculu pustis <strong>de</strong> G.C., fut tocada in totu sa Romània<br />
<strong>de</strong> tramudaduras fonèticas mannas, bessendi, chi nosi po<strong>de</strong>us permiti <strong>su</strong> fueddu, prus<br />
mo<strong>de</strong>rna. Su matessi tretu <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnisadura <strong>su</strong> latinu ddu at fatu in Sardìnnia, foras <strong>de</strong><br />
<strong>su</strong> Cabu <strong>de</strong> Su<strong>su</strong> (Barbària), aundi s’est aguantau antigu. Su prus esempru stravanau<br />
ndi-ddu bogaus <strong>de</strong> sa velari oclusiva <strong>su</strong>rda latina [k], comenti in centum [ʻkentum], chi<br />
si fiat furriada in <strong>su</strong> Cabu <strong>de</strong> Bàsciu, che in totu sa Romània, in sa palatali africada <strong>su</strong>rda<br />
[tʃ], centum [ʻtʃentum]. Ma <strong>su</strong> Cabu <strong>de</strong> Su<strong>su</strong> no si fut imbruscinau in sa chistioni <strong>de</strong> sa<br />
palatalisadura e duncas at aguantau s’oclusiva velari <strong>su</strong>rda [k];<br />
e duncas, <strong>de</strong> sa lìngua latina, chi in Sardìnnia fiat giai partzia aici, in duas bariedadis,<br />
no ndi podiat bessiri <strong>de</strong> seguru una lìngua sarda a una bariedadi sceti, ma,<br />
comenti est <strong>su</strong>tzèdiu, duas bariedadis <strong>de</strong> una matessi lìngua, una <strong>de</strong> <strong>su</strong> Cabu <strong>de</strong><br />
Bàsciu chi narat centu e una <strong>de</strong> <strong>su</strong> Cabu <strong>de</strong> Su<strong>su</strong> chi narat chentu;<br />
un’esempru, po contras, <strong>de</strong> arrepranamentu <strong>de</strong> is diferèntzias <strong>de</strong> is dialetus,<br />
ndi-ddu bod<strong>de</strong>us <strong>de</strong> sa faina fata sena <strong>de</strong> pàsiu <strong>de</strong> prus <strong>de</strong> unu sèculu <strong>de</strong> is cantadoris,<br />
campidane<strong>su</strong>s e logudore<strong>su</strong>s, chi funt arrennèscius a ndi pesai, a stravanadura, unu<br />
Campidane<strong>su</strong> sceti e unu Logudore<strong>su</strong> sceti;<br />
imoi, sa faina <strong>de</strong> smusciadura <strong>de</strong> is diferèntzias <strong>de</strong> is dialetus (campidane<strong>su</strong>s<br />
a un’atza e logudore<strong>su</strong>s a s’àtera), est <strong>su</strong> chi tenit oi in cumoni sa stòria<br />
linguìstica <strong>de</strong> Sardìnnia, o, mellus, est <strong>su</strong> tretu chi est faendi oi sa lìngua sarda,<br />
ca est fatu: 1. in duus Logus diferentis (Cabu <strong>de</strong> Bàsciu e Cabu <strong>de</strong> Su<strong>su</strong>); 2. in<br />
sa matessi ora;<br />
in prus <strong>su</strong> traballu ddu faint: 1. sena <strong>de</strong> si-ndi incurai giai nemus, siat <strong>de</strong> <strong>su</strong><br />
mundu acadèmicu, in Sardìnnia e in <strong>su</strong> mundu, siat <strong>de</strong> <strong>su</strong> mundu polìticu; 2. <strong>de</strong><br />
bàsciu e no <strong>de</strong> pitzus, chi iat a bolli nai ca <strong>su</strong> traballu est bòfiu e apretziau <strong>de</strong> una<br />
basi populari, chi est a) prus che àteru <strong>de</strong> is biddas o <strong>de</strong> <strong>su</strong> sartu; b) fata <strong>su</strong> prus<br />
<strong>de</strong> pastoris e traballadoris <strong>de</strong> sa terra; c) manna meda, forsis <strong>de</strong> <strong>su</strong> 90% <strong>de</strong> is chi<br />
màtziant <strong>su</strong> sardu dònnia dii; d) sena <strong>de</strong> tenni boxi me arràdius, TV e giornalis; e)<br />
foras <strong>de</strong> scolas e universidadis;<br />
sa LSC, prus <strong>de</strong> sa LSU, no est intrendi po fai tretu impari a sa lìngua sarda; po<br />
contras, si-nci scudit apitzus, che un’arroca manna, strechendi a totus e furriendi sa<br />
stòria a francas a <strong>su</strong><strong>su</strong>;<br />
28