TRANSFORMEREN VOOR GEVORDERDEN ACTIEONDERZOEK HEMELSE MODDER ZAANSTAD

Een manier om verschillende soorten lessen in te delen is in eerste
orde lessen, tweede orde lessen en derde orde lessen. Zoals we
met “Hemelse Modder” deden. Het verschil daartussen laat zich
eenvoudig uitleggen aan de hand van een lekke fietsband. Mensen
die een lekke band hebben gaan daar verschillend mee om, maar
over het algemeen zoeken ze het gaatje en plakken de band. Dat is
een voorbeeld van eerste orde leren. Je legt een verband tussen
oorzaak (gat) en gevolg (lekke band) en lost het op. Het is zoge-
naamd causaal leren. Andere mensen gaan reflexiever te werk. Ze
gaan ook op zoek naar de oorzaak van het gaatje in de band. Soms
direct, soms nadat de band na het plakken vervolgens weer lek is.
Ze vinden een steentje, of een punaise. Dat is een voorbeeld van
tweede orde leren: zoeken naar de structurele oorzaak van het pro-
bleem. Het is reflexief leren. Tot slot bestaat er derde orde leren.
Mensen die dat doen kijken ook naar hun eigen rol in het veroorza-
ken van het probleem. Ze vinden op de oprit een doosje punaises
dat ze zelf hebben laten vallen, of ontdekken dat het fietspad dat ze
iedere ochtend nemen, bezaaid ligt met scherpe steentjes. Ze be-
vragen hun eigen rol in het geheel en het systeem waarvan ze deel
uitmaken. Kortom, eerste orde leren is dus causaal, tweede orde
leren is reflexief en bevraagt ook de oorzaak van het probleem en
derde orde leren bevraagt het systeem.
In een ideaal leerproces wordt er gelijktijdig op eerste orde,
tweede orde en derde orde niveau geleerd. De problemen voor het
huishouden worden op korte termijn opgelost (eerste orde), pro-
fessionals gaan opzoek naar de oorzaak van het probleem (tweede
orde), en het probleem wordt structureel geadresseerd op beleids-
(en dus doelstellingen) niveau (derde orde). En dat is precies hoe we
een dynamisch en zich optimaliserend transformatieproces voor
ons kunnen zien. Als een experiment dat vrijwel permanent aange-
scherpt kan worden. Daarvoor is wel een ander type onderzoeken-
de houding nodig dan de onderzoekende houding van de klassieke
wetenschapper. Immers die houdt afstand van het te onderzoeken
project, om het risico te vermijden het onderzoeksobject te beïn-
vloeden. In zekere zin beoogden wij met “Hemelse Modder” precies
60 ACTIEONDERZOEK HEMELSE MODDER H4. De lerende gemeente