Jaargang 8, nommer 2 – Augustus 2011 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 8(2) – Augustus 2011
Volgens Bruwer (2003:5) is ―[e]enheid versus outonomie [...] ‘n konsep wat byna sonder
uitsondering deur alle ondersoekers van siklusse aangeraak word, hetsy dit op
kortverhaal-, poësie- of prosasiklusse betrekking het‖. Hierdie eienskappe en
moontlikhede van die kortverhaalsiklus word in die volgende afdeling breedvoerig
bespreek. Soos duidelik blyk uit die verskillende uitsprake oor ’n Wêreld sonder grense,
kan daar wel afgelei word dat die term eenheidsbundel nie geskik is vir tekste waarin die
spanning tussen outonomie van die korter tekste en koherensie van die groter geheel so
sentraal is nie. Gevolglik word die term kortverhaalsiklus vir hierdie tipe tekste gebruik.
Omdat daar die afgelope ruk ‘n aantal tekste verskyn het waarin die kwessie van
outonome korter tekste in ‘n groter geheel ‘n rol speel (opmerklik as produkte van
skryfskole aan universiteite), is dit ook nodig om ‘n ander moontlikheid van skakels
tussen tekste hier te belig.
Jaekel Strauss se kortverhaalbundel Maal word byvoorbeeld ook deur resensente as
eenheidsbundel benoem, of in dieselfde asem as tekste soos Op reis met ’n hond genoem.
Tog is daar beduidende verskille tussen hierdie twee tekste. Laasgenoemde maak van
‘n deurlopende verteller gebruik en werk met meer spesifieke motiewe en ruimtes. In
Maal, aan die ander kant, is daar wel karakters wat in meer as een verhaal voorkom
(maar nie deurlopend nie), meer uiteenlopende ruimtes en vertellers, en ‘n wyer
verskeidenheid tematiese kwessies wat in verskillende verhale aan bod kom. Dit
veroorsaak dat daar nie uitermate sterk koherensie tussen al die verhale in die bundel
voorkom soos in die kortverhaalsiklus nie, alhoewel sekere tematiese elemente (soos die
stedelike ruimtes, die voorbereiding en eet van maaltye as motief en gesinsdinamiek as
tema) wel ‘n mate van eenheid tussen die verhale in bundelverband skep. Hoewel daar
byvoorbeeld ooreenkomste gevind kan word in die gedeelde temas van familiemaaltye,
gesinsdinamiek en sielkundige kwessies in ―Dryf‖ en ―Witbroodjie‖, is daar nie ander
elemente wat die verhale met mekaar bind nie. Die temas van hierdie twee verhale skep
saam ‘n geheelindruk van die verskillende implikasies wat sielkundige kwessies op
familiebande kan hê, maar sonder dat die twee verhale ‘n bykomende betekenis verkry
wanneer hulle saam gelees word wat nie in een van die verhale afsonderlik heeltemal
realiseer nie.
Viljoen (2010b:9) noem in haar resensie van die bundel dat daar sinvolle samehang
tussen groepe verhale (en dus nie die bundel as geheel nie) is:
Die beweging in die rigting van die roman se groter omvang word verder
onderstreep deur die delikate wyse waarop van die verhale by mekaar inhaak.
Só leer ken ‘n mens in ―Proviand‖ die man van die vrou in ―Piekniek in die
park‖ wat nie van haar gestorwe kind kan afskeid neem nie, terwyl die klein
sigeunerdief in eersgenoemde verhaal terugkeer as ‘n wrokkige trekarbeider in
‘n later verhaal. Dit is egter veral in ―Die konsert‖, ―Het begin‖ en
―Witbroodjie‖, wat gesamentlik die verhaal van ‘n suksesvolle konsertpianis en
haar dwelmverslaafde broer vertel, waarin die samehang besonder sinvol is.
In ‘n onderhoud met Daniel Hugo noem Jaekel Strauss self dat al die verhale nie met
mekaar skakel nie, al word dieselfde karakters in sommige verhale aangetref:
Ek het aanvanklik gedink ek gaan die boek so struktureer dat élke storie in die
boek ‘n verbintenis het tot een of ander storie in die boek sodat dit amper ‘n
sirkelbundel is, maar op die ou einde het ek daarteen besluit. So ek het maar net
soos wat die gier my gevat het ‘n ou karakter gebruik, of iemand met wie ek
123
ISSN 1995-5928 | Tel: 021 886 5169 | E-pos: akademies@litnet.co.za