Jaargang 8, nommer 2 – Augustus 2011 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 8(2) – Augustus 2011
waarmee jy so dweep” en “Adeline verswyg maar vir hom dat die lied ‘Lied der
Meermädchen’ wat sy soëwe gesing het uit ‘Oberon’ afkomstig is” (193).
Louis Cloete is die voorloper van die Dertigerdigter:’n gekultiveerde man wat poësie
uit Frans vertaal, maar wat vir sy tesis Afrikaanse volkliedjies as onderwerp het! (169).
Daar word verwys na tradisionele Afrikaanse verse soos “Di steweltjies van Sannie”,
“Wanneer kom ons troudag Gertje” (197) en “Mooie meisies, fraai bloeme” (198), maar
daar word ook verwys na Leipoldt se digbundel Uit drie wêrelddele (1923) wat die
nasionale en lokale verbystrewe. Dit waarvoor in hierdie roman gepleit word, het
duidelik nasionalistiese ondertone: trots op Afrikaans en die Afrikaanse kultuur (24, 29,
38, 53, 117, 137, 138), moedertaalonderrig (247) en ’n eie Afrikaanse geesteslewe, maar
óók waardering van die klassieke en Europese (111 en 112). En hoewel dit lyk asof daar
’n voorkeur vir blote realistiese kuns uitgespreek word (138, 139, 154), word óók gepleit
vir representasie van die skoonheid van die menslike liggaam (217). In feite is hierdie
roman ’n besinning oor die rigting van die (Suid-)Afrikaanse kuns en literatuur in ’n
tydperk toe emansipasie nog net ’n ideaal was en beliggaam dit baie van die ideale wat
veral deur Van Wyk Louw verwoord is.
Hoewel hierdie roman vanweë onder andere die (vroulike) tematiek deur kritici
bestempel is as ’n “damesroman” en derhalwe as middelmoot-literatuur, is dit steeds ’n
besinning oor die Afrikaanse geesteslewe én veral die (rigting van) die Afrikaanse
letterkunde. Met veel van die aspekte wat destyds sentraal gestaan het in die poëtikale
opvattings van die (manlike) kritici (soos E.C. Pienaar), is die skryfster dit oneens –
veral die blote aandrang op nasionalistiese kuns. Daarom vorm hierdie roman deel van
’n sterk kontradiskoers.
9.2 Die swart sluier
As gekyk word na die vroeëre definisies van middelmoot-literatuur as toeganklike
literatuur, voldoen die poësie van Joan Hambidge in hoë mate daaraan. 2 Dit is
toeganklike poësie; dit beantwoord gewoonlik aan die verwagtinge van Hambidgelesers,
daar dit dikwels bepaalde stylgrepe vertoon (byvoorbeeld die intertekstualiteit;
die parodie); dit is vol patos en patetiek; dit is dikwels praatverse wat die “gewone
praattaal” representeer. Dit is veral die selfbewustheid (wat ooreenstem met die die
literêre funksie van Roman Jakobson) en die talle verwysings (na filmsterre, digters,
skrywers en dergelike) wat aandui dat dit nie as middelmoot bedoel is nie.
Hambidge se roman Die swart sluier (1998) word egter wél doelbewus aangedien as
“hygroman”, dit wil sê behorende tot die ontspanningsliteratuur, hoewel dit eintlik
geen roman is nie, maar verskeie novelettas. Dit is reeds die storie, wat handel oor ’n
skrywer, Sonja Verbeek, haar liefdesverhouding(s) en haar besoek aan die Welkomse
Leeskringseminaar, wat die leser laat vermoed dat daar ’n slang in die gras van dié
liefdesparadys is. In wese is hierdie roman ’n persiflage van ’n bepaalde subgenre,
naamlik die hygroman, maar dit is ook ’n satire op die Afrikaanse literêre kanon én al
die bisarre prosesse van kanonisering. Beroemde (of dan bekende) figure uit die kanon
skuur skouers met ewe bekende romankarakters, wat vanselfsprekend aanleiding gee
tot vermaaklike tonele.
Knap is die gebruikmaking van bepaalde beskrywings uit bekende Afrikaanse romans,
soos die beskrywing van die “Allesverloren se plastiekswaan” wat Leroux se
Welgevonden oproep. Die satire strek egter verder as bloot literêre alliansies en
onderonsies (ook van amoreuse aard). Daar word die spot gedryf met literatore se
voortdurende verwysing na Franse (taal)filosowe (19), wat vanselfsprekend ook
selfspot is, die opgeblase styl van skrywers word geparodieer (32), bepaalde tekste (Die
82
ISSN 1995-5928 | Tel: 021 886 5169 | E-pos: akademies@litnet.co.za